География 6 1935 ru kv kpv koi — различия между версиями

Версия 11:00, 16 рака 2025

kpv	koi
ЕВРОПА.	ЕВРОПА.
Физико-географическӧй обзор.	Физико-географическӧй обзор.
Плӧщадь 10 млн. кв. км.	Площадьыс — 10 млн. кв. км.
Население 500 млн. морт.	Населеннё — 500 млн. морт.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Висьталӧй, кутшӧм полуостров Европаын петӧ медылӧ войвывлань, кутшӧм кык полуостров петӧны медся ылӧ лунвывлань.	Шуӧ Европалісь кӧдж, кӧда медӧддьӧн пырӧма ойланьӧ, и кык кӧдж, кӧдна пырӧмась лунланьӧ.
Тӧдмалӧй пасьтасӧ Нордкап да Тарифа мысъяслысь.	Тӧдӧ мыссэзлісь широта: Нордкаплісь да Тарифлісь.
Мерайтӧй масштаб серти либӧ градусъяс серти Европалысь пасьтасӧ Нордкапсянь Морея полуостров лунвыв дорӧдз.	Меряйтӧ масштаб сьӧрті либо градуссэз сьӧрті Европалісь кузясӧ Нордкапсянь да Морея кӧдж лунвыв понӧдз.
Кутшӧм меридианӧдз Европа воӧ асыввылын да кутшӧмӧдз рытыввылын?	Кытшӧм меридианӧдз Европаыс паськалӧ асыввылын, а сідз жӧ и рытвылын?
Тӧдмалӧй, кыдзи торъялӧ кад асыввылын 60-ӧд меридиан да рытыввылын Ла-Рока мыс костын.	Тӧдӧ, кытшӧм неӧткодь лоӧ кадас асыввылын 60 меридиан коласын и рытвылын Ла-Рока мыс коласын.
Вӧчӧй думнаныд путешествие море вывті Европа гӧгӧр Одессасянь Ленинградӧ, — висьталӧй, кутшӧм мореяс, проливъяс да заливъяс вывті, кутшӧм полуостровъяс дінті ті кутанныд мунны (гижӧй гортаныд тетрадьӧ).	Керӧ аскежаныт Европа гӧгӧр Одессасянь Ленинградӧ ва кузя мунӧм — висьталӧ, кытшӧм мореэз пыр, проливвез да заливвез пыр, кытшӧм кӧджжез дынӧт тійӧ пондат мунны (гижӧ гортын тетраддезӧ).
Ыджда, сулаланін да очертание.	Ыжда, положеннё да очертаннё.
Мукӧд свет юкӧнъяс дінын Европа абу ыджыд; плӧщадьыс сылӧн ӧти дас витӧд юкӧн став сушасьыс, но олӧ сэні став йӧз пытшсьыс нёльӧд юкӧныс.	Мӧдік свет часттез сьӧрті Европаыс неыджыт: площадь сьӧрті быдӧс кӧсіныслӧн сія лоӧ токо дасвитӧт часть, но сы вылын олӧ быдӧс человечествоыслӧн нёльӧт часть.
Европа сэтшӧм топыда ӧтлаасьӧ Азиякӧд (неджуджыд Уральскӧй гӧраясӧд, Урал ю кузя да Кавказскӧй гӧраясӧд), мый сійӧс позьӧ лыддьыны Евразия полуостровӧн; сухопутнӧй границаяс Европа да Азия костын оз мешайтны на костын волысьӧмлы.	Европа сідз зэлыта йитсьӧма Азиякӧт (невылына Урал керӧссэзӧн, Урал юӧн да Кавказ керӧссэзӧн), што сійӧ позьӧ лыддьыны Евразия кӧджӧн; Европа да Азия коласас сухопутнӧй границаэз оз мешайтӧ нылӧ сообщайтчыны ӧтамӧдныс коласын.
Но Европа — сійӧ ачыс торъя свет юкӧн; сылӧн аслас (ассяма) сулаланін, ассяма очертание, ассяма климат, сылӧн аслас историческӧй развитие.	Но сёжӧ Европа — торья свет часть, сідз-кыдз эм сылӧн аслас положеннё, аскодь очертаннё, аскодь климат и аслас историческӧй быдмӧм (развитие).
Европа сулалӧ материк мусярджын шӧрын, и ӧттшӧтш куим боксянь сійӧс кытшовтӧны мореяс, кыті мунӧны удобнӧй туйяс мукӧд свет юкӧнъясӧ.	Европа пукалӧ материковӧй джыншар шӧрын и сія жӧ кадӧ куимнан лапӧвсянь гӧгӧртӧма мореэзӧн, кӧдна кузя мунӧны бур туйез мӧдік свет часттезӧ.
Ламанш пролив дорын (англичана сійӧс шуӧны Английскӧй каналӧн) ӧтлаасьӧны важнӧй морскӧй туйяс Войвыв да Лунвыв Америкаысь, Африкаысь, Азияысь да Австралияысь.	Матын Ла-Манш пролив дынын (кӧдӧ англичана шуӧны Английскӧй каналӧн) ӧтлаасьӧны медыджыт море туйез, кыдз Ойвыв и Лунвыв Америкасянь, Африкасянь, Азиясянь да Австралиясянь.
Гожӧмын и тӧлын, лун и вой помала пырӧны тайӧ проливас гырысь пароходъяс, паруса да мотора суднояс, кодъяс воӧны Европаӧ ылі странаясысь; тані найӧ паныдасьӧны мукӧд суднояскӧд бӧр мунысьяскӧд.	Гожумӧн и тӧлӧн, лунӧн и ойӧн дугдывтӧг эта проливӧ пырӧны ыджыт пароходдэз, паруснӧй да моторнӧй судноэз, кӧдна локтӧны Европаӧ мӧдік ылісь странаэзісь; сэтӧн нія пантасьӧны мӧдіккезкӧт, кӧдна мунӧны бӧр ни.
Ламанш медоживлённӧй места став мусярвывса мореясысь.	Ла-Манш — мушар вылас мореэз коласісь медолана места.
Очертаниеыс Европалӧн зэв кытшлӧса.	Европалӧн очертаннёыс ӧддьӧн чуклясьӧм.
Некутшӧм мӧд свет юкӧн абу вундассьӧма татшӧма мореясӧн.	Некытшӧм мӧдік свет часть абу сы бурна вундалӧма мореэзӧн, кыдзи Европа.
Полуостровъяс да діяс босьтӧны Европаын коймӧд юкӧнсӧ став плӧщадьсьыс (Азияын — витӧд юкӧнсӧ, Африкаын — ветымынӧд юкӧн).	Европаын кӧджжез да островвез занимайтӧны площадьсӧ куимӧт часть (Азияын — витӧт часть, Африкаын — витдасӧт часть).
Татшӧм вундассьӧмысла море кытшовтӧ Европаӧс пӧшти быд боксянь да пыдӧдз пырӧ пытшкӧсса обласьтъясас.	Сійӧн, мыля сы бурна вундалӧма, Европасӧ мореыс гӧгӧртӧ почти быд ладорсянь и пыдына пырӧ пытшкись областтезӧ.
Атлантическӧй океанлӧн ваыс Европа берегъяс дорын шоныд, некор оз кынмыв (карта, 17 лб.).	Атлантика океанлӧн ас вевдӧрас Европа береггез дорын эм шоныт ва и некӧр сія оз кынмы (карта, 17 листбок).
Лунвывсянь Европаӧс кытшовтӧ Атлантическӧй океанлӧн Средиземнӧй море.	Лунвывсянь Европа миськассьӧ Мушӧр мореӧн, кӧда Атлантика океанлӧн.
Тайӧ мореыс Мраморнӧй, Чёрнӧй да Азовскӧй мореяскӧд тшӧтш зэв пыдӧдз пырӧ сушаас.	Эта мореыс ӧтлаын Мраморнӧй, Сьӧд да Азовскӧй мореэзкӧт ӧддьӧн пыдына пырӧ кӧсін пытшкӧ.
Сійӧ зэв джуджыд (4 сюрс метрысь джуджыдджык).	Сія ӧддьӧн пыдын (унажык чем 4 сюрс м).
Во гӧгӧр тайӧ мореас ваыс шоныд не сӧмын вевдорас, но и ёна пыдіинъясын — 13° гӧгӧр, а орччӧн сыкӧд Атлантическӧй океанын 2 сюрс м. пыднаын сӧмын 3°.	Быдса год эта мореын ваыс кольччӧ шонытӧн не токо вевдӧрас, но зэв пыдыннэзын — 13° гӧгӧр, сэк кӧр Атлантика океанын 2 сюрс м пыдынаын лоӧ 3°.
Тайӧ лоӧ со мый понда: Гибралтарскӧй пролив ляпкыд (500 м-ысь ляпкыд);	Эта лоӧ сійӧн, сто Гибралтарскӧй пролив — ляпыт (непыдын), етшажык, чем 500 м.
сэні эм ваувса порог (серпас, 4 лб.), сы вомӧн Средиземнӧй мореӧ оз вермы веськавны кӧдзыд ваыс океан пыдіинъясысь.	Сыын эм ва пытшся порог (рисунок, 4 листбок), кӧда пыр Мушӧр мореӧ океан пыдӧссэзісь кӧдзыт ваыс шедны оз вермы.
Тӧлын тайӧ мореыс шонтӧ берегъяссӧ Европалысь.	Тӧвнас эта мореыс шонтӧ Европалісь береггез.
Средиземнӧй море юксьӧ Европа полуостровъясӧн да діясӧн Тирренскӧй, Адриатическӧй, Ионическӧй да Эгейскӧй мореясӧ.	Европа кӧджжезӧн и островвезӧн Мушӧр море янсӧтӧма Тирренскӧй море вылӧ, Адриатическӧй, Ионическӧй и Эгейскӧй мореэз вылӧ.
Рытыввылын Средиземнӧй море ӧтлаасьӧ Атлантическӧй океанкӧд, асыввылын Чёрнӧй морекӧд (Дарданелы да Босфор пыр), а Суэцкӧй каналӧн сійӧ ӧтлаасьӧ Индийскӧй океанкӧд.	Сійӧн, мыля Мушӧр море ӧтлаасьӧ рытвылын Атлантика океанкӧт, а асыввылын Сьӧд морекӧт (Дарданельскӧй да Босфор пролив пыр), сія ӧтлаасьӧ Суэцкӧй каналӧн Индийскӧй океанкӧт.
Тайӧ мореыс — первокласснӧй морскӧй туй Европалӧн.	Европа понда эта мореыс лоӧ медбур морскӧй туйӧн.
Сійӧ ворсіс ыжыд роль море вывті ветлӧмсӧ кыпӧдӧм-паськӧдӧмын: сы вылын йӧз медвойдӧр велӧдчисны ветлыны парусъясӧн.	Сія уна сетіс море кузя уялӧмсӧ зорӧтӧмын: сы вылын отирыс первуись велалісӧ уявны паруссэз вылын.
Не сӧмын ёна важ кадӧ, но и шӧр нэмъясын Средиземнӧй море вылын вӧліны главнӧй тӧргуйтан туйяс Европалӧн.	Не токо зэв важся кадӧ, но и шӧрся веккезӧ Мушӧр море вылын ӧтлаасьлісӧ Европалӧн медыджыт, медколана торговӧй сношеннёэз.
Средиземнӧй море юкӧ лунвыв Европаӧс куим ыджыд полуостров вылӧ: Пиренейскӧй, Апеннинскӧй да Балканскӧй полуостровъяс.	Лунвыв Европасӧ Мушӧр море торйӧтӧ куим ыджыт кӧдж вылӧ: Пиренейскӧй, Апеннинскӧй да Балканскӧй вылӧ.
Таысь ӧтдор, Лунвыв Европаӧ пырӧны нёль гырысь ді: Корсика, Сардиния, Сицилия да Крит, и уна посни діяс;	Этася, Лунвыв Европа дынӧ пырӧны нёль ыджыт остров: Корсика, Сардиния, Сицилия да Крит, — и уна поснитжыккез;
Эгейскӧй море вылын посни діяс вӧчӧны Греческӧй архипелаг.	Эгейскӧй море вылын учӧтик островвес аркмӧтӧны Греческӧй архипелаг.
Рытыввылын Европа сідз жӧ ёна вундассьӧма мореясӧн.	Рытвылын Европа сідз жӧ бура вундалӧма мореэзӧн.
Тані ми аддзам Бискайскӧй залив да Севернӧй (либӧ Немецкӧй) море, кодӧс торйӧдӧны океанысь кык ыджыд ді: Великобритания да Ирландия.	Сэтӧн ми адззам Бискайскӧй залив да Ойвыв (мӧднёж шуны Немецкӧй) море, кӧда янсӧтӧма океан дынсянь кык ыджыт островӧн: Великобританияӧн да Ирландияӧн.
Войвылын сійӧ ачыс ӧтлаасьӧ океанкӧд, а лунвылын — Па-де-Кале да Ламанш проливъясӧн.	Ойвылын сія ӧтлаасьӧма океанкӧт веськыта, а лунвылын — Па-де-Кале да Ламанш проливвезӧн.
Севернӧй море да сылӧн проливъясыс оз кынмывны сы вӧсна, мый сэтчӧ воӧ шоныд визув Гольфстрим.	Ойвыв море да сылӧн проливвез оз кынмӧ, сідз-кыдз ныӧ пырӧ шоныт визыв Гольфстрим.
Став берегъяс дорын Рытыввыв Европаын овлӧны гырысь приливъяс да гырысь отливъяс; гаваньясӧс да ю вомъясӧс нюйтысь весалӧмӧн найӧ кокньӧдӧны судноясӧн ветлӧмсӧ.	Рытвыв Европа быд берег дорын овлӧны ыджыт приливвез да отливвез, кӧдна кокньӧтӧны ва кузя ветлӧм, кӧдна весӧтӧны гаваннез да ю уссёэсӧ паттясянь (илсянь).
Средиземнӧй мореын приливъяс пӧшти абуӧсь.	А Мушӧр мореын приливвез почти абуӧсь.
Севернӧй море асыввывланьын вуджӧ Балтийскӧй мореӧ, но туй вылас куйлӧ Ютландия полуостров, кодӧс кытшовтӧны проливъяс.	Асывлань Ойвыв морелӧн нюжалӧмыс лоӧ Балтийскӧй; но сы туй, вылын куйлӧ Ютландия кӧдж, кӧда миськассьӧ проливвезӧн.
На пытшкысь кык паськыд проливыс — Скагеррак да Каттегат — оз кынмывны сы вӧсна, мый сэтчӧ воӧ Гольфстрим.	Ны коласісь кыка паськыттэз — Скагеррак да Каттегат — оз кынмӧ сійӧн, мыля ны пытшкӧ пырӧ Гольфстрим.
Лунвывланьын насянь мунӧны векньыдик проливъяс Датскӧй діяс костті; главнӧйыс тайӧ проливъяс пытшкысь — Зунд — тшӧкыда йизьывлӧ.	Нысся лунвылынжык, Датскӧй островвез коласын, куйлӧны векнитик проливвез; ны коласісь медыджыт пролив Зунд нешоча вевттиссьӧ йыӧн.
Ачыс Балтийскӧй мореыс абу джуджыд, ваыс пӧшти преснӧй (1% сов гӧгӧр), берегъяс дор гӧгӧртіыс кынмывлӧ.	Ачыс Балтий мореыс абу пыдын, ва сыын почти совтӧм (соввез 1%-ӧдз) и береггез дынын кынмӧ.
Тайӧ мореыслӧн заливъясыс — Ботническӧй, Финскӧй да Рижскӧй — пыдӧ пырӧны войвывлань да асыввывлань.	Эта морелӧн заливвез — Ботническӧй, Финскӧй да Рижскӧй — пыдына пырӧны ойвылӧ и асыввылӧ.
Балтийскӧй мореысь Севернӧй мореӧ Ютландия гӧгӧр кузь туйсӧ дженьдӧдӧ Кильскӧй канал, кодӧс кодйӧма Ютландия полуостров лунвыв юкӧн вомӧн.	Балтий мореись Ойвыв мореӧ Ютландия гӧгӧр кузь туй чинтіссьӧ Кольскӧй каналӧн, кӧда гарйӧма Ютландия лунвыв кӧдж частьӧт.
Скандинавскӧй полуостров — Европаын медся ыджыд.	Скандинав кӧдж — Европаын медыджыт.
Рытывладорсянь сійӧ зэв ёна вундассьӧма кузь да джуджыд заливъясӧн — фиордъясӧн, кодъяс некор оз кынмывны Гольфстримла.	Рытвыв лапӧвсянь сія зэв ӧддьӧн вундалӧма кузь да пыдын заливвезӧн — фиорддэзӧн, кӧдна некӧр оз кынмӧ Гольфстримсянь.
Гольфстрим пырӧ сідз жӧ и Баренцово мореӧ.	Гольфстрим пырӧ сідз жӧ и Баренц мореӧ.
Тайӧ медся Войвыв море Европаын, но Мурманскӧй берег дорын Кольскӧй полуостровын тӧвбыд позьӧ ветлыны суднояслы.	Кӧть Европаын эта медойвыв море, сія Мурманск берег Кольскӧй кӧдж дынын пыр осьта и паськыта туйӧ ветлыны судноэзлӧ.
Белӧй море вылын квайт тӧлысь чӧж плавайтӧ йи.	А Чочком море квать мисеч кежӧ вевттиссьӧ уялана йыэзӧн.
Севернӧй Ледовитӧй океанын сулалӧны діяс: Шпицберген, Земля Франца Иосифа, Новӧй Земля, Колгуев да Вайгач.	Ойвыв Йыа океан вылын куйлӧны островвез: Шпицберген, Франц-Иосифлӧн Му, Виль Му да мӧдіккез.
Европалӧн умереннӧй поясын (медся здоровӧй пояс), материк полушарие шӧрын сулалӧмыс дай сэк жӧ ӧттшӧтш мореяс кытшын олӧмыс лоӧ сылы ыджыд преимуществоӧн став мукӧд свет юкӧнъяс водзын.	Европалӧн положеннёыс умереннӧй поясын (медздоровӧйын), материковӧй джыншар шӧрын и сія жӧ кадӧ мореэзӧн гӧгӧртӧм, лоӧ мӧдік свет часттез одзын медбытшӧмӧн, медбурӧн.
Берегъяс сылӧн сэтшӧма вундассьӧмаӧсь, мый медся ылі местаӧдз моресянь Центральнӧй Европаын 600 км, а Асыввыв Европаын — 1400 км.	Береггез сылӧн сідз вундалӧмӧсь, што Центральнӧй Европаын моресянь медылын местаэз — 600 км, а Асыввыв Европаын — 1400 км
(Азиякӧд граница вылын; карта, 6 лб.).	(Азиякӧт граница вылын; карта, 6 листбок).
[Атлантическӧй океан да Средиземнӧй море костын Гибралтарскӧй пролив пыр валӧн вежсьӧм.	[Атлантика океанлӧн да Мушӧр морелӧн, Гибралтарскӧй пролив пыр, ва вежсьӧм.
Видзӧдӧй, кыдзи мунӧ соладжык ваыс Средиземнӧй мореысь.	Видзӧтӧ, кыдз солажык ваыс мунӧ Мушӧр мореись.
Мыйла кӧдзыд ваыс океанысь оз вермы веськавны Средиземнӧй мореӧ?	Мыля океанісь кӧдзыт ваыс оз вермы шедны Мушӧр мореӧ?
Океан валӧн температура	Океанын валӧн температура
Средиземнӧй море валӧн температура	Мушӧр мореын валӧн температура
Море валӧн солалун	Море валӧн сола степень
Ыджыдджык (Средиземнӧй мореын)	Ыджытжык (Мушӧр мореын)
Ичӧтджык (Атлантическӧй океанын)]	Учӧтжык (Атлантика океанын)]
[Балтийскӧй морелӧн Севернӧй морекӧд ӧтлаасьӧм.	[Кыдз Балтий море ӧтлаасьӧ Ойвыв морекӧт.
Корсьӧй Кильскӧй канал.	Адззӧ Кильскӧй канал.
Кымын пӧв Кильскӧй канал дженьдӧдӧ туйсӧ?]	Унаись я Кильскӧй каналыс чинтӧ мунансӧ Балтий моресянь Ойвылісьӧ?]
[Европа материк вылын мореяс дорсянь коластыс.	[Морскӧй береггезсянь Европа материкын местаэзлӧн ылына.
Корсьӧй моресянь медся ылі местаяссӧ Рытыввыв да Асыввыв Европаын.	Адззӧ эта схема вылын Рытвыв и Асыввыв Европаись моресянь медылын местаэз.
Кымын километр сайын найӧ мореяссянь?]	Кыным километр вылӧ нія ылынсялӧмась?]
Веркӧс.	Вевдӧр.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Корсьӧй увтасъяс — 0 м-сянь 300 м-ӧдз да 0 м-сянь улынджык; неджуджыд гӧраяс да платояс — 200 м-сянь 1500 м-ӧдз, джуджыд гӧраяс — 1500 м-ысь вылынджык.	Адззӧ лажмытіннэз — 0-сянь 200 м-ӧдз и 0 м-ся лажмытжыккезӧ, невылын керӧссэз да плато — 200-сянь 1500 м-ӧдз, и вылын керӧссэз — 1500 ма-ся вылынжыккезӧ.
Велӧдчӧй петкӧдлыны Альпы, Пиренеи, Апеннины, Балканы, Карпаты да Динарскӧй гӧраяс; корсьӧй налысь йывъяссӧ да пасйӧй налысь судтасӧ.	Велалӧ адззыны да мыччавны Альпаэз, Пиренейез, Апенниннэз, Балканнэз, Карпаттэз да Динарскӧй керӧссэз; адззӧ нылісь йыввез да тӧдмалӧ нылісь вылынасӧ.
Европа — медся увтас свет юкӧн: сэні абуӧсь паськыд плоскогориеяс, уна места босьтӧны увтасъяс.	Европа медлажмыт свет часть: сыын абу паськыт плоскӧй керӧсаиннэз и уна места занимайтӧны лажмытіннэз.
Главнӧйясыс на пытшкысь: Асыввыв-Европаса увтас; сійӧ ӧтнас босьтӧ материк джынсӧ, сэсся Войвывгерманскӧй да Войвывфранцузскӧй увтас.	Медыджыттэс ны коласісь: Асыввывьевропейскӧй, кӧда ӧтнас куйлӧ джын материк вылын, сы бӧрын Ойвывгерманскӧй да Ойвывфранцузскӧй.
Ичӧтджык увтас Ломбардскӧй (По ю кузя), Среднедунайскӧй (либӧ Венгерскӧй) да Нижнедунайскӧй.	Етшажык тӧдчанаӧсь Ломбардскӧй (По ю визыв кузя), Среднедунайскӧй (мӧднёж шуны Венгерскӧй) да Нижнедунайскӧй.
Складчатӧй том гӧраяслӧн обласьт.	Чукыра том керӧссэзлӧн область.
Главнӧй гӧраяс Европалӧн — Альпы.	Медыджыт керӧссэз Европалӧн — Альпаэз.
Найӧ нюжӧдчӧны мегырӧн Средиземнӧй море берегсянь Венгерскӧй увтасӧдз.	Нія нюжалісӧ мегырӧн (дугаӧн) Мушӧр море берегсянь Венгерскӧй лажмытінӧдз.
Йывъясыс налӧн: Монблан (Францияын), Монте-Роза (Италияын), Юнгфрау (Швейцарияын) да уна мукӧд вевттьысьӧмаӧсь некор сывлытӧм векыся лымйӧн; бокъяссьыс долинаяс кузя лэччӧны ледникъяс.	Нылӧн йыввез: Монблан (Франция пытшкын), Монте-Роза (Италия пытшкын), Юнгфрау (Швейцарияын) и уна мӧдіккез, кӧдна вевттьӧмась векся лыммезӧн; ны покаттэзӧт долинаэз кузя кыссьӧны, лэдзчӧны йыэз.
Ӧти ледник на пытшкысь — Алечскӧй, медыджыдыс Альпыын, 24 км кузьта; тайӧ лоӧ Рона юлы ва сетысьяс пытшкысь ӧти глетчер.	Ӧтік ны коласісь, Алечскӧй, Альпаэзын медыджыт, кузянас 21 км; эта ӧтік глетчеррез коласісь, кӧда вердӧ Рон ю.
Тайӧ гӧраясыс кузяла сулалӧны орчча складкаясӧн, кодъяс (складкаясыс) торъялӧны мӧда-мӧдсьыныс кузьмӧс долинаясӧн.	Эна керӧссэз быдсӧн асланыс ордчӧн нюжалӧмӧн лоӧны чукыррезісь, кӧдна торйӧтӧмӧсь доль нюжалана долинаэзӧн.
Налӧн гребеньясыс зубчатӧйӧсь, йывъясыс ёсьӧсь, бокъясас пыдӧдз кодйыссьӧмаӧсь вомӧна долинаяс.	Гребеннез нылӧн пиняӧсь, керӧс йыввез йылаӧсь, покаттэз (склоннэз) гарйӧмӧсь поперечнӧй пыдын долинаэзӧн.
Татшӧм разнӧй формаыс лоӧ разнӧй горнӧй породаясла, кодъясысь артмӧны складкаясыс: сэні эмӧсь и рыхлӧй породаяс, шуам сёй да мергель, и чорыдджык породаяс, кыдзи песчаникъяс да известнякъяс, и медбӧрти, медчорыдъяс — гранит да гнейс.	Сэтшӧм быдкодь форма лоӧ сійӧн, мыля быдкодьӧсь керӧс породаэз, кӧднаись лоӧны чукыррес: ныын пантасьӧны и рышкыт породаэз, кыдз сёйез да мергеллез, и чорытжыккез, кыдз песӧккез да известняккез, и, медбӧрын, медчорыттэз, кыдз гранит да гнейс.
Рыхлӧй породаясӧс кокниа нуӧ ваӧн, а чорыдъясыс кольӧны гребеньясӧн да йывъясӧн.	Рышкыт породаэз миськассьӧны кокнита, а чорыттэс гребеннезӧн да керӧсйыввезӧн кольӧны.
Лунвылын Альпылӧн продолжениеыс Апеннины, найӧ вуджӧны Сицилия ді вылӧ, а сэсянь Войвыв Африкаӧ — Атласнӧй гӧраяс — да Гибралтар пыр — Пиренейскӧй полуостров лунвылӧ, кӧні сійӧ шусьӧ Сьерра-Невадаӧн.	Лунвылын Альпаэзлӧн нюжалӧмӧн лоӧны Апенниннэз, кӧдна вуджӧны Сицилия остров вылӧ, а сэтчинсянь Ойвыв Африкаӧ — Атласскӧй керӧссэз — и Гибралтар пыр — Пиренейскӧй кӧдж лунвылӧ, кытӧн нылӧн нюжалӧмыс новйӧтӧ ним Сьерра-Невада.
Рытыввылын Альпылӧн продолжениеыс Пиренеи да Кантабрийскӧй гӧраяс.	Рытвылын Альпаэзлӧн нюжалӧмӧн лоӧны Пиренейез да Кантабрийскӧй керӧссэз.
Асыв-лунвылын Альпы вуджӧны Динарскӧй гӧраясӧ.	Лун-асыввылын Альпаэз нюжалӧны Динарскӧй керӧссэзӧн.
Динарскӧй гӧраяс артмӧмаӧсь руд-виж либӧ гӧрд известнякъясысь, кодъяс кокниа лэдзӧны ас пырыс ва.	Динарскӧй керӧссэз шогмӧмась руд, веж нето гӧрд известняккезісь, кӧдна ас пыр кокнита лэдзӧны ва.
Гӧраяс пытшкас эм зэв уна пещера, кыті визувтӧны му выв шоръяс да юяс.	Эна керӧссэз пытшкын эмӧсь зэв уна пещераэз, кӧднаӧт визывтӧны муувт шороккез да юэз.
Адриатическӧй море вывті пароходӧн мунігӧн аддзан Динарскӧй гӧра кыркӧтшъясысь лыдтӧм пещера вомъяс.	Кӧр мунан пароход вылын Адриатическӧй море кузя, то Динарскӧй керӧссэз орӧминнэзісь (обрыввезісь) адззан лыдтӧг уна пещера петаніннэз
Асыввылын Альпийскӧй гӧраяс вуджӧны Карпатскӧй, Балканскӧй да Крымскӧй гӧраясӧ.	Асыввылын Альпаэз нюжалӧны Карпаттэзын, Балканнэзын и Крымскӧй керӧссэзын.
Тайӧ став гӧраясыс — складчатӧй гӧраяс, дай артмӧмаӧсь найӧ ӧти кадӧ Альпыкӧд ставыс найӧ том гӧраяс Европалӧн.	Быдсӧн эна керӧссэс — чукыраӧсь, и аркмисӧ нія Альпаэзкӧт ӧтік кадӧ — быдсӧн нія Европалӧн томыник керӧссэз.
Сэки жӧ, кор кыпӧдчисны складкаяс, мукӧд юкӧнъясыс сушалӧн лэччисны увлань; на местаын артмисны мореяс: Эгейскӧй, Адриатическӧй, Тирренскӧй, либӧ артмисны увтасъяс: Ломбардскӧй, Среднедунайскӧй, Нижнедунайскӧй.	Сія жӧ кадӧ, кӧр лэбисӧ чукыррез, кӧсінлӧн мӧдік часттез лэдзчисисӧ; ны местаэзӧ аркмисӧ мореэз: Эгейскӧй, Адриатическӧй, Тирренскӧй, либо жӧ аркмисӧ лажмытіннэз Ломбардскӧй, Среднедунайскӧй, Нижнедунайскӧй.
Тайӧ увтасъясыс коркӧ вӧвліны морскӧй заливъясӧн, кодъяс бӧрынджык тырины ю ваӧн вайӧмторъясӧн (лыа, нюйт и с. в.).	Эна лажмытіннэс кӧркӧ вӧлісӧ море заливвезӧн, кӧдна сыбӧрын тырисӧ ю пуксьӧссэзӧн.
Том складчатӧй гӧраяс гӧльӧсь полезнӧй ископаемӧйясӧн.	Том чукыра керӧссэз пользаа шедтӧссэзӧн беднӧйӧсь.
На пытшкысь торъялӧны сӧмын Карпатскӧй гӧраяс, кодъяслӧн асыввывладоръясыс озырӧсь нефтьӧн да солӧн.	Торйӧтны позьӧ энаись токо Карпаттэз, кӧдналӧн асыввыв керӧс увттэс богатӧсь нефтьӧн да солӧн.
Важся гӧра массивъяс да холмистӧй равнинаяс.	Важся керӧса массиввез да мыса ровнӧйиннэз.
Войвывланьын да рытывланьын Альпы гӧраяссянь сулалӧны ёна важся гӧра массивъяс: Среднегерманскӧйяс да Французскӧйяс.	Ойвывлань да рытвывлань Карпаттэзсянь сулалӧны важся керӧса массиввез: Среднегерманскӧйез да Французскӧйез.
Найӧ артмылісны Альпыысь водзджык да коркӧ вӧліны джуджыд складчатӧй гӧраясӧн жӧ, но бӧрынджык найӧ жуглысисны: зэръяс да визув ваяс кырӧдісны найӧс подулӧдзыс да шыльӧдісны.	Нія вӧлісӧ Альпаэзся одзжык и кӧркӧ вӧлісӧ сідзжӧ вылын чукыра керӧссэзӧн, но сёрӧнжык радзсисӧ: зэррез да визывтан ваэз кырӧтісӧ нійӧ дзикӧдз да волькӧтісӧ.
На местаын вӧліны нин равнинаяс, кор пондісны кыпӧдчыны выль складчатӧй гӧраяс — Альпы да мукӧд.	Кӧр пондісӧ лэбтісьны виль чукыра керӧссэз — Альпаэз да мӧдіккез, ны местаэзын вӧлісӧ ни ровнӧйиннэз.
Альпийскӧй складкаяссянь личкысьӧмла гӧраяслӧн ёна важся подувъясыс торъялісны глыбаясӧ; мукӧд глыбаясыс петісны мусьыс да кыпӧдчисны вывлань, артмӧдісны паськыд гӧра хребетъяс, а мукӧдыс — лэччисны потасъясӧдыс увлань, и сэні лоины увтас долинаяс да котловинаяс.	Альпа чукыррез нырыштӧмсянь важся керӧссэзлӧн основаннёэз вӧлісӧ торйӧтӧмась глыбаэз вылӧ; ӧтік глыбаэз вӧлісӧ вештӧмась му пытшкись да лэбисӧ вылӧ, кӧдна аркмӧтісӧ паськыт керӧса хребеттэз, а мӧдіккез — лэдзчисисӧ потӧммез коласӧ, и сэтӧн мыччисисӧ сбросовӧй долинаэз да котлованнэз.
Кӧнсюрӧ Германскӧй да Французскӧй массивъяс вылын сулалӧны кусӧм вулканъяс, конусъясыс да кратеръясыс налӧн и ӧні зэв бура тыдалӧны.	Мукӧд массиввез вевдӧрын, кыдз Германскӧйезын, сідз и Французскӧйезын, сулалӧны кусӧм вулканнэз, кӧдналӧн бура тӧдчӧмӧн кольччисӧ кратеррез да конуссэз ӧння виӧдз.
Найӧ артмалісны коркӧ потасъясас да дыр олісны, шыблалісны пӧим да лэдзисны лава юяс; ӧні шоныд да минеральнӧй ключьяс найӧ подулын петкӧдлӧны налысь вулкансянь лоӧмсӧ.	Нія аркмисӧ кӧркӧ потӧммезын и дыр уджалісӧ (действуйтісӧ), чапкалісӧ пӧим да лава потоккез; ӧні ны кок увтісь шоныт да минеральнӧй источниккес висьталӧны асланыс вулканнэзісь аркмӧм йылісь.
Став массивъясыслӧн бокъясыс шыльыдӧсь, йывъясыс гӧгрӧсӧсь либӧ плоскӧйӧсь.	Быд массивлӧн эмӧсь волькыт покаттэз да гӧгрӧстӧм нето плоскӧй керӧсйыввез.
Важ массивъясӧн жӧ лоӧны Пеннинскӧй да Шотландскӧй гӧраяс Великобритания ді вылын.	Важся массиввез дынӧ пырӧны сідзжӧ Великобритания остров вылісь Пеннинскӧй да Шотландскӧй керӧссэз.
Полезнӧй ископаемӧйяс Рытыввыв да Лунвыв Европаын куйлӧны медзэвсӧ важ массивъяс пытшкын, торъя нин найӧ подувъяс дорын.	Рытвыв да Лунвыв Европаын пользаа шедтӧссэз куйлӧны медыджыта важся массив недраэзын, а эшӧ унажык ны кок увттэзын.
Шуам, Рейнскӧй Сланцевӧй гӧраяс войвывса подувъяс дорын, сэні, кӧні визувтӧ Рур ю, Рейнлӧн вожыс, эм обласьт, кӧні гырысь пластъясӧн куйлӧ из шом.	Сідз, Рейнскӧй Сланцевӧй керӧссэз ойвыв кок увт дынын — сэтчин, кытӧн визывтӧ Рур ю, Рейнлӧн приток, эм область, кытӧн куйлӧны зэв ыджыт изшом плассэз.
Тайӧ обласьтыс шусьӧ Рурскӧй бассейнӧн.	Эта областьыс шусьӧ Рурскӧй бассейнӧн.
Ёна озыр из шомӧн, а сідзжӧ цинкӧн Силезскӧй бассейн, — неджуджыд Польскӧй массив рытывладорын, Одер да Висла ю йывъяс костын.	Ыджыта богат изшомӧн, а сідз жӧ и цинкӧн Силезскӧй бассейн, кӧда куйлӧ рытвыв неыджыт Польскӧй массив кокувтын, Одера да Висла юэз катыт коласын.
Уна из шом сідз жӧ Великобритания ді вылын; сэні, таысь ӧтдор, эмӧсь и кӧрт рудаяс.	Уна изшом сідз жӧ и Великобритания остров вылын, кытӧн эмӧсь, этася, и кӧрт рудаэз.
Войвывгерманскӧй да Войвывфранцузскӧй увтасъяс — холмистӧй равнинаяс; найӧ — ёна лэччӧм важ глыбаяс.	Ойвывгерманскӧй да Ойвывфранцузскӧй лажмытіннэз асланыс видӧн мыса ровнӧйинаӧсь и мыччалӧны аснаныс важся глыбаэз, кӧдна ёна лэдзчисьӧмась.
Асыввывъевропейскӧй равнина да Финно-Скандинавскӧй массив.	Асыввывьевропейскӧй ровнӧйин да Финно-Скандинавскӧй массив.
Дзик мӧд нога лоӧ Асыввыв Европа, кӧні паськыда куйлӧ шыльыд да ӧтсяма Асыввывъевропейскӧй равнина.	Дзикӧдз мӧдік чужӧмнас Асыввыв Европа, кытӧн ӧддьӧн ыджыт пространство вылын куйлӧ ровнӧй и ӧткодь Асыввывьевропейскӧй ровнӧйин.
Тайӧ — паськыд увтас, коді сӧмын кӧнсюрӧ кайӧ 200 м-ысь вылӧджык да артмӧдӧ Среднерусскӧй, Приволжскӧй да некымын мукӧд вывтас.	Сія вачкисьӧ зэв паськыт лажмытін вылӧ, кӧда токо мукӧд местын лэбтісьӧ 200 м-ся вылӧжык да аркмӧтӧ Среднерусскӧй, Приволжскӧй да мукӧд вылыніннэз.
Каспийскӧй море дорын сійӧ лэччӧ океан уровеньысь улӧджык (Прикаспийскӧй впадина).	Каспий море дынын сія лэдзчисьӧ океан уровенься лажмытжыка (Прикаспийскӧй пуксянін*).
Волга либӧ Ока вывті, Волхов вывті пароходӧн мунігӧн аддзан берег кыркӧтшъяссьыс веськыд, пӧшти горизонтальнӧй пластъяс разнӧй горнӧй породаяслысь.	Кӧр мунан пароход вылын Волга нето Ока кузя, Волхов кузя, то берег обрыввезісь адззан ровнӧй, почти горизонтальнӧй плассэз быдкодь керӧс породаэзісь.
aвu	* Пуксянін — впадина.
Тайӧ пластъяссӧ пуктӧмаӧсь мореяс, кодъяс войдӧр тані вӧліны.	Эна плассэс пуксьӧтӧмась мореэзӧн, кӧдна вӧлісӧ эстӧн одзжык.
Тайӧ пуктӧм породаяс вылас куйлӧны ледникъясӧн вайӧм торъяс — поддоннӧй либӧ конечнӧй моренаяс — ӧтгудыр сёй, лыа да из-валун.	Эна жӧ пуксьӧса породаэз вевдӧрын куйлӧны йыа вайӧтӧммез, кыдз поддоннӧй моренаэз нето конечнӧй моренаэз, кӧдна аркмӧмась арттӧма сёй, песӧк да вулкан-иззэз сорӧмись (смесись).
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Тӧдмалӧй видзӧдӧмӧн, кутшӧм юкӧн Европа плӧщадьлӧн вӧлӧма ыжыд ледник улын.	Тӧдӧ син вылӧ, Европалӧн кытшӧм площадь часть вӧлі вевттьӧма ыджыт ледникӧн?
Кутшӧм гӧраяс вевттьысьлісны ледникъясӧн?	Кытшӧм керӧссэз вӧлісӧ вевттьӧмӧсь ледниккезӧн?
Кысянь локтіс ледник Войвывгерманскӧй увтасӧ?	Кысянь муніс Ойвывгерманскӧй лажмытінӧ ледник?
Кысянь — Асыввывъевропейскӧй равнинаӧ?	Кысянь Асыввывьевропейскӧй ровнӧйин вылӧ?
Ледникӧн пуктӧм породаясӧн тупкысьлісны не сӧмын став берег вывъясыс Балтийскӧй да Севернӧй мореяслӧн.	Ледниковӧй пуксьӧссэзӧн вевттьӧмӧсь не токо Балтий да Ойвыв мореэзлӧн берег доррез.
Ледник дзоньнас тыртіс тайӧ мореяслысь местаяссӧ да колис сэтчӧ моренаяс.	Ледник быдсӧн эна мореэзлісь тыртліс ложаэз: и колис сэтчин моренаэз.
Войвыв Европаын сулалӧ Финно-Скандинавскӧй горнӧй массив, кодӧс шуӧны сідзжӧ Балтийскӧй щитӧн.	Ойвыв Европаын куйлӧ Финно-Скандинавскӧй керӧса массив, кӧда шусьӧ сідзжӧ Балтий щитӧн.
Тайӧ массивыс зэв важся, артмӧма гранитъясысь (руд да гӧрд гранитъяс), гнейсъясысь да кристаллическӧй сланецъясысь.	Эта массивыс зэв важся, аркмӧ граниттэзісь (руддэзісь да гӧрддэзісь), гнейссэзісь да кристалла сланеччезісь.
Веркӧсас сылӧн рыхлӧй муыс этша, — сійӧс пӧшти дзоньнас вундӧма йи да нуӧма ылӧ асыв-лунвылӧ да лунвылӧ.	Рышкыт му сы вевдӧрын етша — сія почти дзикӧдз вундалӧма йыӧн да ылӧ нуӧтӧма лун-асыввылӧ и лунвылӧ.
Тані быдлаын тыдалӧны гранит холмъяс, найӧс шыльӧдӧма йиӧн, мукӧдсӧ весиг полируйтӧма (меж плешъяс).	Ордчӧн сэтӧн тыдалӧны гранита мыссэз, кӧдна волькӧтӧмӧсь йыӧн и нельки нешоча полируйтӧмӧсь (баран кымӧссэз).
Быдлаӧ разӧдӧма зэв гырысь изъяс-валунъяс.	Быдлаын чапкалӧмӧсь ыджыт валуннэз-иззэз.
Рытыв-войладорыс тайӧ массивыслӧн кыпӧдчӧ вывлань — сэні сулалӧны Скандинавскӧй гӧраяс, паськыд да шыльыд йывъясаӧсь — фиельдъясаӧсь, 1½–2½ сюрс м-ӧдз судтананыс; медджуджыд фиельдъяс вылас куйлӧны векыся лымъяс да йияс (ледникъяс).	Ой-рытвыв дор эта массивлӧн лэбтісьӧм — сэтчин куйлӧны плоскӧй йыввезӧн — фиельдаэзӧн Скандинавскӧй керӧссэз, кӧдна вылынанас 1½ — 2½ сюрс м ӧдз; медвылын фиельдаэз вылын куйлӧны векся лыммез да ледниккез.
Буретш тайӧ гӧраясыс и вевттьысьлісны йизьылан кадас кыз йиӧн (1 км-ысь кызджык), да тасянь йиыс муніс асыв-лунвылӧ — СССР-ӧ да лунвылӧ — Польшаӧ да Германияӧ.	Вот эна керӧссэз ледниковӧй периодӧ и вӧлісӧ вевттьӧмась зэв ыджыт кыз йыӧн (км-ся кызжыкӧн), и этасянь эна йыэз мунісӧ лун-асыввылӧ — СССР пределӧ да лунвылӧ — Польша да Германия пределӧ.
Рытыввылын ледникъяс лэччисны Атлантическӧй океанӧ да сэні вӧчисны зэв ыджыд удж.	Рытвылӧ ледниккез кыссисӧ Атлантика океанӧ и сэтӧн керисӧ зэв ыджыт удж.
Найӧ пыдӧдз кодйисны гӧра выв долинаяс да нуисны сэтысь став рыхлӧй пӧрӧдаяссӧ, долинаяссӧ пӧртісны джуджыд ущельеясӧ.	Нія пыдынсьӧтісӧ керӧс долинаэз да петкӧтісӧ ныись быдсӧн небыт породаэсӧ, пӧртісӧ долинаэсӧ пыдын ущеллёэзӧ.
Кор ледникъяс сыліны, сэки море пырис ущельеясас да пӧртіс найӧс зӧм кыркӧтшъяса кузь морскӧй заливъясӧ — фиордъясӧ.	Кӧр ледниккез сылісӧ, то море пырис ущеллёэзӧ и пӧртіс нійӧ кузь морскӧй заливвезӧ — фиорддэзӧ, вылын крут береггезӧн.
Фиордъяслӧн кузьтаыс 150 километрӧдз дай унджык.	Фиорддэс — 150 километр кузяӧсь и кузьжыкӧсь
(Согне-Фиорд; серпас, 11 лб.).	(Согне-фиорд; рисунок, 11 листбок).
Фиордъяс пырӧны гӧраясӧ ущельеясӧн, ущелье пыдӧсас ва; ваыс сэтшӧм джуджыд, мый фиордъясӧд вермӧны ветлыны океанскӧй пароходъяс.	Фиорддэз кыдз ущеллёэз пырӧны керӧссэз пытшкӧ, кӧдналӧн пыдӧсыс тыртӧма ваӧн: нія сэтшӧм пыдынӧсь, што ны кузя вермасӧ уявны океанскӧй пароходдэз.
Финно-Скандинавскӧй массив озыр кӧрт рудаясӧн, мукӧдлаын тайӧ массив вылас дзонь гӧраясӧн куйлӧ магнитнӧй железняк, — сэтшӧм лоӧ Кируна гӧра Швецияын (серпас, 15 лб.).	Финно-Скандинавскӧй массив богат кӧрт рудаэзӧн, кӧдна эта массив вылын мукӧд местаэзас аркмӧтӧны быдса магнита кӧрт керӧссэз, — сэтшӧм Кируна керӧс — Швецияын (рисунок, 15 листбок).
Вулканическӧй обласьтъяс.	Вулканическӧй областтез.
Европаӧ пырӧ Исландия ді; сійӧ — сушалӧн коляс, коді ӧтлаавліс войдӧр Европаӧс Гренландиякӧд.	Европа дынӧ пырӧ остров Исландия, кӧда лоӧ кӧсін кольӧмӧн, мый ӧтлаавліс Европасӧ Гренландиякӧт.
Тэчас сертиыс Исландия ӧтсямакодь Скандинавиякӧд да Великобритания войвыв юкӧнкӧд, но сійӧ торъялӧ наысь со мыйӧн: сэні уна действуйтысь вулкан, зэв уна пӧсь ключ да гейзер, сэн жӧ джуджыдджык вулканъяс вылын (2 км-ӧдз), шуам Гекла вылын, куйлӧны векӧвӧйся лымъяс да ледникъяс.	Исландия аслас строеннёӧн ӧткодьсялӧ Скандинавиякӧт и Великобритания ойвыв частькӧт, но мӧдкодьсялӧ сійӧн, што сыын уна действуйтан вулканнэз, уна пым-дзирыт ключчез да гейзеррез, сэтӧн жӧ колӧ висьтавны сійӧ, што медвылын вулканнэз (2 км-ӧдз), кыдз Гекла, вевттьӧмӧсь векся лымӧн да ледниккезӧн.
Ледникъяс Исландияын босьтӧны уна пӧв унджык места Альпыын серти.	Исландияын ледниккез занимайтӧны местасӧ унаись унажык, нежели Альпаэзын.
Лава шыбласигӧн лымйыс да йиыс на вылын сылӧны, сэки пӧим сора пӧсь ва паськыд юясӧн лэччӧ долинаясӧд, сьӧрсьыс босьтӧны изъяс да йи торъяс.	Лава изверженнё дырни лым да йы ны вылісь сылӧны, и дзирыт вына ва визыввез, пӧимӧн сорласьӧмӧн, котӧртӧны сэк долинаэз кузя да кыскӧны сьӧраныс иззэз да йы кусӧккез.
Исландияын кындзи, действуйтысь вулканъяс эмӧсь Европаын Средиземнӧй море берегъяс вылын (Везувий — Апеннинскӧй полуостров вылын, Этна — Сицилия ді вылын, Санторин — Балканскӧй полуостровсянь лунвывланьӧ).	Исландияынся, уджалан вулканнэз эмӧсь и Европа Мушӧр море береггез дорын (Апеннина кӧдж вылын Везувий, Сицилия остров вылын Этна, Балкан кӧдж лунвылын — Санторин).
Сэні тшӧкыда овлӧны зэв чорыд землетрясениеяс, — сэки му коркаас артмӧны джуджыд потасъяс (татшӧм потасъясас и овлӧны вулканъясыд).	Сэтчин музэгалӧммезсянь му кора бура жугалӧ, кӧда дырни аркмӧны ыджыт пыдын му колассэз (сэтшӧм му колассэзын и паськалӧмӧсь вулканнэз).
Ставыс тайӧ лоӧ Эгейскӧй, Ионическӧй да Тирренскӧй море пыдӧслӧн увлань лэччӧмла.	Быдӧс эта лоӧ сы кузя, што лэдзчисьӧны Эгейскӧй, Ионическӧй да Тирренскӧй мореэзлӧн ва пыдӧссэз.
Увлань лэччӧмыс Европаын эм и мукӧд местаясын, но резкӧй толчокъястӧг да землетрясениеястӧг.	Европаын лэдзчисьӧм мунӧ сідз жӧ и мӧдік местаэзын, но сэтӧн абуӧсь ыджыт толчоккез да музэгалӧммез.
Шуам, надзӧник лэччӧны став берегъясыс Севернӧй морелӧн. Сы понда Голландияын да Войвыв Германияын вӧчӧма гырысь плотинаяс увтас берегъяссӧ мореӧн босьтӧмысь видзӧм могысь.	Сідз, жагӧна лэдзчисьӧны быдсӧн береггез Ойвыв морелӧн, мый кузя Голландияын да Ойвыв Германияын керӧмӧсь ыджыт плотинаэз, медбы берегитны лажмыт береггесӧ ваӧн тыртӧмсянь.
Голландияын берегыс лэччӧ 3 м кымын сё воӧн, да ыджыд юкӧн тайӧ странаыслӧн куйлӧ море уровеньысь (веркӧсысь) улынджык.	Голландияын берег, сідз шуны, ӧтік столетияӧ лэдзчисьӧ 3 м вылӧ и ыджытжык часть эта страналӧн куйлӧ море уровенься лажмытжыка.
Мӧдарӧ, Войвыв Скандинавиялӧн да Финляндиялӧн берегъясыс кайӧны Ботническӧй залив дорын 1 м гӧгӧр сё воӧн.	А Ойвыв Скандинавиялӧн да Финляндиялӧн береггез лэбтісьӧны Ботническӧй залив дынын столетияӧ 1 м вылӧ.
Европа веркӧс йылысь помалӧм.	Европа вевдӧр йылісь заключеннё.
Кызвын веркӧсыс Европалӧн мортлы овны удобнӧй.	Веськыта шуны, мортлӧ олӧм понда Европалӧн вевдӧрыс удобнӧй.
Джуджыд гӧраяс (1500 м-ысь вылынджык) босьтӧны тані этша места.	Вылын керӧссэз (1500 м-ся вылынжык) занимайтӧны сыын местасӧ етша.
Равнинаяс, платояс (вывтас местаяс) да неджуджыд гӧра бокъяс рыхлӧй муаӧсь, видз-му овмӧслы зэв лӧсялӧны.	А сылӧн ровнӧйиннэс, плато да неыджыт покаттэз вевттьӧмась рышкыт муӧн, кӧда мууджалӧм понда удобнӧй.
Торъя бур муа лоӧ лёсса полоса, коді куйлӧ важ ледник лунвыв дор пӧлӧн (карта, 10 лб.).	Медъёна плодороднӧйӧн лыддиссьӧ лёссовӧй полоса, кӧда нюжалӧма доль важ ледник лунвыв дорӧт (карта, 10 листбок).
Лёсс — югыдвиж известковӧй сёя му (посни синма известкаа); кор сійӧ кырӧ, кольӧны сувтса (вертикальнӧй) стенъяс.	Лёсс — палево-веж известя сёйвевья му (учӧтик известя синоккезӧн); кӧр сія жугалӧ, то кольӧ вертикальнӧй стенаэз.
Тшӧкыда сійӧ овлӧ чернозёмлы подпочваӧн либӧ сы кодь жӧ плодороднӧй мусинъяслы подпочваӧн.	Тшӧка сія овлӧ сьӧд мусин увтӧн нето плодородия сьӧрті сы вылӧ вачкисяна мӧдік мусиннэз увтӧн.
Лёсса муяслӧн бурлуныс лоӧ калийӧн, извесьтӧн да тшӧтш векджык и перегнойӧн озырлун сайын.	Лёссовӧй муэз плодороднӧйӧсь сійӧн, што ныын уна калий, известь, а сідзжӧ му нӧгыль.
Зэв плодороднӧйӧсь вулканическӧй обласьтъясын мусинъяс, кодъяс вылӧ пуксьӧма пӧим.	Зэв богатӧсь муэс вулкан областтезын, кӧдна вевттисьӧмӧсь пӧим чапкӧммезӧн.
Туйяс вӧчӧмлы Европалӧн гӧраяс оз мешайтны; на вылӧ каянінъясыс кызвынысьсӧ абу крутӧсь, вуджанінъяс абу зэв джуджыдӧсь.	Туйез нюжӧтӧм понда Европаын керӧссэз оз падтӧ; подъёммез ны вылӧ унажыкыс абу крутӧсь, переваллэз не сідз вылынӧсь.
Сьӧкыд вӧлі вӧчны туйяс сӧмын джуджыд гӧраяс вомӧн, шуам Альпы вомӧн.	Сьӧкыт вӧлі туйесӧ керны токо Альпа керӧссэз пыр.
Но и сэні ӧні вӧчӧма кӧрт туйяс, хребетъяссӧ найӧ вуджӧны тоннельясӧд.	Но и сэтчин ӧні керӧмась кӧрттуйез, кӧдна вуджӧны хребеттэсӧ тоннеллезӧт.
Тоннельяссӧ кодйӧма гӧра вомӧныс динамит отсӧгӧн.	Керӧссэз пыр эна тоннеллес гарйӧмась динамитӧн.
Сен-Готардскӧй тоннель, 15 км кузьта, кодйисны 20 сюрс рабочӧй 10 во чӧж.	Сен-Готардскӧй тоннель, кузянас 15 км, гарйисӧ 20 сюрс уджалісь 10 год сьӧрна.
Сен-Готардскӧй перевал (вуджанін) коли дзонь километрӧн вылынджык тоннельсьыс, но и сэті ветлӧны ӧні шоссе вывті автомобильясӧн.	Сен-Готардскӧй перевал кольччис тоннелься вылынжык ӧтік километр вылӧ, но и сы кузя ӧні кокнита шоссе вылӧт ветлӧны автомобиллезӧн.
Альпы вылӧ ветлӧны уна туристъяс, и налы сэні вӧчӧма, кӧрт туйясысь ӧтдор, ещӧ зубчатӧй да канатнӧй туйяс, кыті туристъяс вермӧны кайны джуджыд гӧраяс вылӧ Альпыӧн любуйтчӧм могысь.	Альпаэз уна привлекайтӧны туриссэзӧс, и ны понда сэтчин керӧма, обыкновеннӧй кӧрттуйезся, эшӧ уна мӧдік пиня да канатнӧй туйез, кӧдна кузя туриссэз вермӧны кайны вылын керӧссэз вылӧ, медбы сэтчинсянь любуйтчыны Альпаэз видӧн.
Татшӧм туйсӧ вӧчӧма весигтӧ Швейцарскӧй Альпы йылӧ — Юнг-Фрау вылӧ (4170 м).	Сэтшӧм туй керӧма нельки швейцарскӧй Альпа йылӧ — Юнгфрауӧ (4170 м).
Джуджыд гӧраяс Европаын сулалӧны сідзи, мый найӧ оз мешайтны тӧвъяслы океансянь пырны медся ылі юкӧнъясас.	Европаын ыджыт керӧссэзлӧн расположеннё сэтшӧм, што нія озӧ падтӧ пырны океансянь тӧввезлӧ медылын сія часьттезӧ.
[Бернскӧй Альпыын долина.	[Бернскӧй Альпаэзын долина.
Пыдӧсас да бокъясас — видзас да пӧскӧтинаяс.	Сы пыдӧсын да боккезын — видззез да поскотинаэз.
Неылын гӧра выв керка (изъяссӧ тэчӧма керка вевт вылас, медым сійӧс эз нуны ыджыд тӧвъяс).	Матын керӧс хижина (коромина вылӧ иззэз тэчӧмӧсь сы понда, медбы сійӧ эз нӧбӧтӧ вына тӧввез).
Видзӧдлӧй бурджыка долина форма вылас — сійӧс кодйӧмаӧсь важ ледникъяс.]	Видзӧтӧ бытшӧмик долина форма вылӧ — сія пыдынсьӧтӧма важся йыэзӧн.]
[Европа материклӧн тэчас.	[Европа материклӧн строеннё.
Петкӧдлӧй чукля визьяс, код пӧлӧн нюжӧдчисны складчатӧй гӧраяс.	Мыччалӧ чуклялӧм виззесӧ, кӧднаӧт доль нюжалӧмась чукыра керӧссэз.
Петкӧдлӧй джуджыд массивъяс.	Мыччалӧ вылын массиввез.
Вулканическӧй областьяс	Вулкана областтез
Джуджыд массивъяс да плато	Вылына куйлан областтез да глыбаэз
Ляпкыд массивъяс да холмистӧй равнинаяс	Етша лэбтӧм областтез да глыбаэз
Кристаллическӧй массивъяс	Кристаллическӧй массиввез
Том складкаяслӧн зона	Том чукырреза зонаэз
Плоскӧй равнинаяс	Асыввыв европейскӧй ровнӧйин
Намывнӧй увтасъяс	Намывнӧй лажмытіннэз
Джуджтаыс 200 м.	Пыдынаыс 200 м
Действуйтысь вулканъяс]	Действуйтан вулканнэз]
[Вылыс Рейнлӧн увтас долина.	[Вылісь Рейнлӧн сбросовӧй долина.
Мый серти тыдалӧ, мый Рейнскӧй долина артмӧма потасъясӧд лэччӧмла?	Мыйись тыдалӧ, што Рейнскӧй долина аркмис потӧммезӧт пуксянсянь?
Гнейс да гранит	Гнейс да гранит
Сёрсяджык пластъяс	Уна сёржыкся плассэз
Кусӧм вулкан	Кусӧм вулкан
Ю наносъяс]	Юэзлӧн пуксьӧтӧминнэз]
[Европа важ йизьылӧмлӧн карта.	[Европалӧн важся йысялӧмись карта.
Петкӧдлӧй местаяс, кысянь локтіс йи.	Мыччалӧ местаэз, кысянь муніс йы.
Петкӧдлӧй полоса, кӧні артмис лёсс.]	Мыччалӧ полоса, кытӧн аркмис лёсс.]
[Согне-Фиорд Скандинавскӧй полуостров берег вылын.	[Скандинав кӧдж берег дорын Согне-фиорд.
Мерайтӧй фиордыслысь пасьтасӧ медпаськыд инъястіыс.	Меряйтӧ фиордлісь паськытасӧ медпаськыт местаэзӧт.
Корсьӧй фиорд дінсьыс джуджыд местаяс, кысянь лэччисны фиордас ледникъяс.]	Адззӧ фиорд дынісь вылынаиннэз, кытісь кыссисӧ фиордӧ ледниккез.]
[Норвежскӧй фиорд.	[Норвежскӧй фиорд.
Гранита берегъяс кыркӧтш доръясас быдмӧны пожӧм пуяс.	Гранит береггез, кӧдна матын обрыввез дынын вевттисьӧмась пожуммезӧн.
Местнӧй сообщениелы неыджыд поштӧвӧй пароход.	Неыджыт почтовӧй пароход, кӧда служитӧ местнӧй сообщеннё понда.
Мыйла фиордъяслӧн сэтшӧм крутӧсь да джуджыдӧсь берегъясыс?]	Мыля фиорддэзлӧн сэтшӧм крутӧсь да вылынӧсь береггес?]
[Кируна гӧра Швецияын.	[Швецияын Кируна керӧс.
Тайӧ гӧраыс, Скандинавскӧй массив вылын, дзоньнас артмӧма кӧрт рудаысь.	Эта керӧсыс, кӧда куйлӧ Скандинавскӧй массив вылын, быдсӧн сулалӧ кӧрт рудаись.
Рудасӧ перйӧны динамитӧн да лэдзӧны вагонеткаясӧн, Англияӧ да Германияӧ нуӧм вылӧ.]	Этӧ рудасӧ жугдӧны динамитӧн да лэдзӧны вагонеткаэзын улӧ, медбы иньдыны Англияӧ да Германияӧ.]
Климат.	Климат.
Европа — свет юкӧнъяс пиысь пӧшти ӧтнасӧн дзоньнас сулалӧ умереннӧй поясын, мортлы олӧм вылӧ бур поясын.	Европа — дзик ӧтік свет часть, почти быдсӧн кӧда пукалӧ умереннӧй поясын и мортлӧ олан понда кӧда зэв бур.
Гольфстрим.	Гольфстрим.
Европа климатлы ыджыд тӧдчанлун кутӧ Гольфстрим, мусяр вылын медся ён шоныд ва течение.	Европа климат понда ыджыт значеннё сетӧ Гольфстрим, му шар вылын медвына шоныт визыв.
Гольфстрим вайӧ Европа берегъясӧ тропикувса шондіӧн шонтӧм ва.	Европа береггезлань Гольфстрим кыскӧ зэв уна шоныт ва, кӧда шонтіссьӧ тропическӧй шонді югӧррезӧн.
Гольфстрим вӧсна Севернӧй море некор оз кынмывлы.	Гольфстрим увья Ойвыв море некӧр оз кынмыв.
Балтийскӧй морелӧн шӧр юкӧныс сідз жӧ оз йизьывлы;	Балтий море аслас шӧр частьын сідз жӧ овлӧ йыэзӧн тырттӧм;
Финскӧй да Ботническӧй заливъяс кынмылӧны кымынкӧ тӧлысь кежлӧ, а сэки жӧ Гудзонов заливын, коді куйлӧ сійӧ широтаын жӧ, весиг гожӧмын плавайтӧ йи.	Финскӧй да Ботническӧй заливвез кынмӧны кынымкӧ мисеч вылӧ, сэк кӧр Гудзон залив, кӧда куйлӧ сія жӧ широтаын, нельки гожумӧ свободнӧй оз овлы уялан йыэзсянь.
Атлантическӧй океан Скандинавия рытыввыв берегъяс дорын оз кынмывлы некор, а налы паныда берегъяс дорын Гренландияын сійӧ во гӧгӧр йи улын.	Атлантика океан Скандинавия рытвыв береггез дынын оз кынмывлы некӧр, а паныта куйлан Гренландия береггез дынын сія вевттьӧма йыӧн быдса год.
Гольфстрим мунӧ и Севернӧй Ледовитӧй океанӧ.	Гольфстрим кыссьӧ и Ойвыв Йыа океанын.
Тані сійӧ вештӧ Европа берегъясысь плавайтысь полярнӧй йияс.	Сэтчин сія Европа береггез дорись вашӧтӧ уялан полярнӧй йыэсӧ.
Гольфстрим вӧсна Европаын климат шоныдджык сійӧ жӧ параллельясса Америкаын да Азияын серти.	Гольфстрим увья Европаын климатыс шонытжык, нежели нія жӧ параллеллез вылын Америкаын да Азияын.
Гренландия — материк йи улын, а Скандинавскӧй полуостров вылын сійӧ жӧ широтаын быдмӧны зэв бур лыска вӧръяс.	Гренландия вевттьӧма материковӧй йыӧн, а Скандинавия кӧджын сія жӧ широтаын быдмӧны зэв бур лысъя пуэз.
Лабрадор берегъяс вылын кӧдзыд ва визувтас вӧсна куйлӧны тундраяс, и тайӧ став кӧдж вылас оз позь нуӧдны видз-му овмӧс; сэні жӧ Европаын сійӧ жӧ широта вылын (50-ӧдсянь 60-ӧд параллельӧдз) быдлаын бура быдмӧны няньяс да фрукта пуяс.	Лабрадорлӧн берег дорын кӧдзыт визывсянь паськалӧны тундраэз, и быдсӧн эта кӧдж вылын оз позь нуӧтны мууджалӧм; сэк кӧр Европаын сія жӧ широтаын (50°-сянь 60°-ӧдз) быдлаын бура быдмӧны сюэз да фрукта пуэз.
Азияын 50-ӧд параллель мунӧ Сахалинӧд, сэні вогӧгӧрся шӧр температура 0° гӧгӧр, а Европаын тайӧ жӧ широтаас быдлаын кӧдзӧны шобді, а мукӧдлаас вӧдитӧны весиг виноград; вогӧгӧрся шӧр температура тані 10° шоныд гӧгӧр.	Азияын 50-ӧт параллель кералӧ Сахалин; сэтчин годлӧн шӧрӧт температураыс 0° гӧгӧр; сэк кӧр Европаын эта широтаын быдлаын кӧдзӧны шогді, а мукӧд местын нельки быдтӧны виноград; а годлӧн шӧрӧт температураыс шоныт 10° гӧгӧр.
Рытыв тӧвъяс.	Рытвыв тӧввез.
Тайӧ абу, дерт, ставыс ӧти Гольфстрим сайын.	Быдӧс эта висьтассьӧ не токо ӧтік Гольфстримӧн.
Европа сулалӧ умереннӧй поясын сійӧ полосаас, кӧні кызвынысьсӧ овлӧны рытыв тӧвъяс, да частӧ мунлӧны рытывсянь асыввылӧ циклонъяс.	Европа пукалӧ сія умереннӧй полосаын, кытӧн унажыксӧ тӧввес овлӧны рытвывсянь и тшӧка мунӧны рытвывсянь асыввылӧ циклоннэз.
Рытыв тӧвъяс лоӧны антипассатъясысь, кодъяс лэччӧны атмосфера вылыс слӧйясысь Атлантическӧй океан шӧр юкӧнын да мунӧны водзӧ асыв-войвылӧ да асыввылӧ Европалань.	Рытвыв тӧввез аркмӧны антипассаттэзісь, кӧдна атмосфера вевдӧрись слойезісь Атлантика океан шӧрӧ лэдзчӧм бӧрын мунӧны ой-асыввылӧ да асылӧ Европалань.
Рытыв тӧвъяс пӧльтӧны Европаын кӧть и оз век, но унджыкысь дай ёнджыка мукӧд тӧвъяс серти.	Рытвыв тӧввез Европаын пӧльтӧны кӧть и не пыр, но сёжӧ тшӧкжыка да вынӧнжык, нежели мӧдік лапӧвсянь тӧввез.
Найӧ шоналӧны Гольфстримсянь, ульсалӧны сійӧ шоныд руӧн да новлӧны васӧ (руӧн да кымӧръясӧн) став материк пасьталаыс; тӧлын найӧ небзьӧдӧны морозъяс, а гӧжӧмын чинтӧны жар.	Гольфстримӧн шонтӧмӧсь да сы пакмӧммезӧн боссьӧмӧсь, нія паськӧтӧны влага (паррезӧн да кымӧррезӧн) омӧн материк кузя; тӧвнас нія небзьӧтӧны мороззэз, а гожумнас чинтӧны жаррез.
Европаын циклонъяс вын сертиныс оз вермыны водзсасьны азияса тайфунъяскӧд да америкаса торнадокӧд; найӧ шоча петлӧны ыджыд тӧв ныръясӧн, но сы пыдди найӧ паськыда мунӧны — 1000 км пасьта гӧгӧр.	Европейскӧй циклоннэз асланыс вынӧн оз вермӧ ровняйтчыны Азияись тайфуннэзкӧт да Америкаись торнадокӧт; нія шоча чулалӧны зэв ыджыт буряэзӧн, но зато кутӧны паськыт пространствоэз, поперег сюрс километрӧдз.
Кыптӧны найӧ Атлантическӧй океанын шоныд сынӧд кӧдзыд сынӧдкӧд паныдасигӧн.	Аркмӧны нія Атлантика океанын, кӧр шоныт тӧв потоккез пантасьӧны кӧдзыттэзкӧт.
Шоныд сынӧд локтӧ Гольфстрим пӧлӧн Европаӧ лунвывсянь, а кӧдзыд сынӧд мунӧ войвывсянь Гренландиясянь.	Шоныт потоккез мунӧны Гольфстримлӧ доль лунвывсянь Европа дынӧ, а кӧдзыт потоккез тэрмасьӧны ойвывсянь — Гренландиясянь.
Циклонъяс локтӧны Европаӧ, сьӧрсьыныс найӧ вайӧны кымӧръяс да зэръяс, а тайӧ зэв колантор видз-му овмӧслы.	Циклоннэз мунӧны Европаӧ и кыскӧны сьӧраныс кымӧррез да осадоккез, а эта ӧддьӧн дона мууджалӧм понда.
Но кызвыныссӧ циклонъяс мунӧны войвывланьынджык 50-ӧд параллельысь; лунвывланьынджык тайӧ параллельсьыс Асыввыв Европаын овлӧны кос поводдяа гожӧмъяс.	Но циклоннэз обыкновеннӧя ассиныс туйсӧ видзӧны 50 параллелься ойвывланьжык; местаэз, кӧдна куйлӧны эта параллелься Асыввыв Европаын лунвылынжык, страдайтӧны гожумся засухаэзсянь.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Видзӧдлӧй, кыдзи мунӧ январса изотерма 0°.	Казялӧ, кыдз мунӧ январ 0° изотерма.
Висьталӧй, мыйла Рытыввыв Европаын тайӧ изотермаыс крута лэччӧ войвывсянь лунвылӧ?	Висьталӧ, мыля Рытвыв Европаын эта изотермаыс крута лэдзчисьӧ ойвывсянь лунвылӧ?
Висьталӧй, мыйла изотерма −10° мунӧ чукыльӧн Мурманскӧй берегсянь Скандинавскӧй полуостров лунвылӧ, а сэсся кайӧ Ботническӧй залив войвывланьӧ, да медбӧрті, лэччӧ Каспийскӧй морелань?	Висьталӧ, мыля изотерма −10° мунӧ Мурманскӧй берегсянь гигинь-гогиньӧн Скандинавскӧй кӧдж лун вылӧ, а сыбӧрын лэбтісьӧ Ботническӧй залив ойланьӧ и, медбӧрын, лэдзчисьӧ Каспий море дынӧ.
Юль тӧлысся изотермаяс карта вылысь висьталӧй 16° да 21° изотермаяслысь туйсӧ.	Июльскӧй изотерма карта вылісь висьталӧ 16° да 21° изотермалісь мунӧм.
Мыйла найӧ оз параллельясті мунны?	Мыля нія мунӧны не параллеллез кузя?
Гожӧм Рытыввыв да Асыввыв Европаын.	Рытвыв да Асыввыв Европаын гожум.
Рытыввыв Европаын гожӧм абу жар; сэтчӧ тӧвъяс океансянь вайӧны ыркыд сынӧд да уна кымӧр; насянь тшӧкыда овлӧны зэръяс.	Рытвыв Европаын гожум овлӧ не жар, сідз-кыдз океан вылісь тӧввез вайӧтӧны ыркыт тӧлок да уна кымӧррез, кӧднаись тшӧка мунӧны зэррез.
Кор рытыв тӧвъяс мунӧны Европа весьтті, найӧ вочасӧн шоналӧны да воштӧны ассьыныс ульрунысӧ, торъя нин сэні, кӧні найӧ мытшасьӧны гӧраясӧ.	Кӧр рытвыв тӧввез мунӧны Европа вылӧт асывлань, то нія сыспотека шоналӧны да бырӧтӧны ассиныс влага, унажыксӧ сэтчин, кытӧн нія люкасьӧны керӧссэз вылӧ.
Асыввыв Европаын гожӧмыс овлӧ нин кос да жар, торъя нин 50-ӧд параллельсянь лунвывланьын, кӧні кызвынысьсӧ гожӧмын пӧльтӧны кос асыв-вой тӧвъяс.	Асыввыв Европаын гожумыс овлӧ кӧс да жар, ӧддьӧнжыксӧ лунвыв ладорӧ 50 параллельсянь, кытӧн гожумнас господствуйтӧны ой асыввыв кӧс тӧввез.
Торъя нин кос поводдяяс овлӧны сэки, кор Асыввыв Европаын дыр сулалӧ антициклон.	Засухаэз медуна умӧльсӧ быдмассэзлӧ вайӧтӧны сэк, кӧр Асыввыв Европаын дыр сулалӧ антициклон.
Антициклон дырйи поводдя гожӧмын вывті жар, лӧнь; кымӧртчытӧм лӧз енэжсянь пӧдтӧ-сотӧ шонді; няньяс косьмӧны, воӧ нуртӧм (тӧщӧ) тусь.	Гожумӧ антициклон дырни погоддя овлӧ ӧддьӧн жар да тӧввезтӧг; кымӧртӧм нёбосянь шонді сотӧ сідз, што оз позь терпитны, сюэз нярмӧны (бледӧтӧны) да сю туссез воӧны поснитӧсь, кокнитӧсь.
Ладнӧ, мый кос поводдяясыд Асыввыв Европаын унджыкысьсӧ оз дыр сулавны, вежсьӧны зэра поводдяӧн.	Бур сія, што Асыввыв Европаын засухаэз кыссьӧны не сідз дыр и вежсьӧны зэрасян погоддяӧн.
Кор океансянь локтӧ циклон, сійӧ нырнас босьтӧ сынӧдсӧ лунвылысь, Средиземнӧй да Чёрнӧй мореясладорысь.	Кӧр океансянь локтӧ циклон, то аслас одзись частьын сія кыскӧ асас воздухсӧ лунвывсянь, Мушӧр да Сьӧд мореэзсянь.
Тайӧ сынӧдас уна ва ру.	Эта воздухын эмӧсь уна ваа паррез.
Сы понда, кор сійӧ (сынӧдыс) кайӧ вывлань (кыдзи быд тӧв нырын), артмӧны гымалан кымӧръяс, лоӧны ливень кисьтан зэръяс; но мунас кымӧр и бара нин дзирдалӧ югыд шонді, ӧдйӧ косьтӧ мусӧ.	Сійӧн кӧр нія лэбтісьӧны вылӧ (кыдз быд вихрь дырни), то аркмӧны гымалана-вирдалана кымӧррез, и усьӧны сливеня зэррез, но чулалас кымӧр, и бӧра бура шонді аслас югӧррезӧн югдӧтӧ, косьтӧ му.
Зэръясыд торъя нин колӧны сэки, кор няньяс шепталӧны.	Зэррез колӧны медӧддьӧн сэк, кӧр тырсялӧны сюэз.
Тӧвся кад Рытыввыв да Асыввыв Европаын.	Асыввыв да Рытвыв Европаын тӧв.
Рытыввыв Европаын тӧвся кадыс шоныд да зэра, лым сэні кӧть и усьлӧ, но дыр куйлӧ сӧмын гӧраяс вылын.	Рытвыв Европаын тӧв овлӧ шоныт да зэра, лым кӧть сэтчин и усьлӧ, но дыр куйлӧ токо керӧссэз вылын.
Став берег доръяс да діяс, шуам, Великобритания, Ирландия, тырӧны сук руӧн (туманӧн).	Быдсӧн берег доррез и островвез, кыдз Великобритания, Ирландия, каттисьӧны кыз туманнэзӧн.
Кор рытыв тӧвъяс тӧлын мунӧны асыввылӧ, туй вылас налы паныдасьӧны пыр кӧдзыдджык да кӧдзыдджык местаяс, сы понда асьныс тӧвъясыс кӧдзалӧны, а ва руыс наысь усьӧ лымйӧн; сійӧн асыввылын, торъя нин асыв-войвылын Европаын куйлӧны тӧлын джуджыд лымъяс (1 м судтаӧдз).	Кӧр рытвыв тӧввез мунӧны тӧвнас асывланьӧ, то нія ас туй вылын панталӧны местаэз, кӧдна сё кӧдзытжыкӧсь и кӧдзытжыкӧсь, мый понісь тӧввез асьныс кӧдздамӧны, а влага ныись усьӧ лымӧн; эта кузя асыввылын и медӧддьӧнсӧ ой-асыввылын Европаас куйлӧны тӧлӧн пыдын лыммез (ӧтік метрӧдз).
Циклонъяс тӧлын вайӧны пургаяс да турӧб поводдяяс.	Тӧвся кадӧ циклоннэз вайӧтӧны пургаэз да лым буряэз.
Овлывлӧ, мукӧддырйи найӧ вайӧны ульдылӧмъяс (оттепель).	Мукӧдчид овлӧ, што нія вайӧтӧны шоныттэз (оттепеллез).
Но кызвыныс Асыввыв Европаын тӧлын сулалӧны ён морозъяс; енэж сэзь, лӧнь.	Но обычно Асыввыв Европаын тӧвнас сулалӧны ыджыт мороззэз, кӧр ӧтӧрас мича да тӧвтӧм.
Лунын дзирдалӧ шонді, но омӧля шонтӧ; войын — помтӧм кодзув, лым веркӧсыс ёна кӧдзалӧ да кӧдзӧдӧ тшӧтш сынӧдсӧ.	Луннас шонді югьялӧ, но шонтӧ умӧля, а ойнас звездаэз сотчӧны-югьялӧны, и лымлӧн вевдӧрыс ӧддьӧн сайкалӧ, мый сайкӧтӧ и воздух.
Морозъяс кайӧны −20, 30, весиг 40°-ӧдз.	Мороззэз овлӧны −20, 30 и нельки 40°.
Кор Асыввыв Европаӧс шымыртӧ антициклон, сэки морозъяс сулалӧны зэв кузя.	Кӧр Асыввыв Европасӧ босьтӧны антициклоннэз, то мороззэз сулалӧны зэв дыр.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Уна-ӧ осадок во гӧгӧрӧн усьӧ Скандинавияын рытыввылын да асыввылын?	Уна я годнас усьӧны осадоккес Скандинавия рытвылын да асыввылын?
Кӧні Европаын усьӧ медся уна осадок да кӧні медся этша?	Кытӧн Европаас осадоккес усьӧны медуна и кытӧн медъетша?
Висьталӧй, мыйла сідзи.	Висьталӧ причинаэз.
Климат Рытыввыв Европаын (карта, 24 лб.), торъя нин Атлантическӧй океан берегъяс вылын, кызвыннас рӧвнӧй, морскӧй.	Веськыта шуны Рытвыв Европаын климат (карта, 24 листбок), ӧддьӧнжыксӧ Атлантика океан береггез дорын, ровнӧй, морскӧй.
Во гӧгӧр чӧж сэні мунӧны рытывсянь циклонъяс, унджыкысьсӧ сулалӧ букыд (кымӧра) поводдя, гожӧмын оз овлы вывті жар, а тӧлын оз овлы вывті кӧдзыд.	Быдса год рытвывсянь сэтчин мунӧны циклоннэз да унажыксӧ погоддяыс овлӧ кымӧра, гожумнас ыджыт жаррез оз овлӧ, а тӧвнас ыджыт мороззэз оз овлӧ.
Осадок усьӧ уна, торъя нин гӧраясын.	Осадоккез уна, медӧддьӧн керӧссэзын.
Асыввыв Европаын климат чорыд, континентальнӧй, сэні частӧ овлӧны антициклонъяс, кор енэжыс сэзь.	Асыввыв Европаын климатыс резкӧй, континентальнӧй; сэтчин тшӧка овлӧны антициклоннэз, кӧр нёбоыс мича.
Гожӧмын антициклон дырйи ёна сотӧ шонді, сулалӧ жар поводдя, а тӧлын овлӧны ён морозъяс.	Гожумӧ антициклоннэз дырни шондіыс зэв ёна сотӧ и сулалӧны жаррез, а тӧвнас овлӧны ыджыт мороззэз.
Осадок усьӧ шӧркодя, а асыв-лунвылын — этша.	Осадоккез умереннӧйӧсь, а лун-асыввылын — етшаӧлӧсь.
Гожӧм да тӧв Лунвыв Европаын.	Лунвыв Европаын гожум да тӧв.
Средиземнӧй море берегъяс вылын климатыс подтропическӧй — гожӧмыс жар да зэв кос.	Мушӧр море береггез дорӧт климатыс тропик увдӧрся — гожумыс жар да ӧддьӧн кӧс.
Торъя нин ыджыд жар пуксьӧ, кор лунвывсянь пӧльтӧ сирокко — сотан пӧсь тӧв Сахараысь.	Медыджыта жар овлӧ сэк, кӧр лунвывсянь пӧльтӧ сирокко — Сахараись сотан тӧв.
Зэръяс гожӧмын пӧшти оз овлыны, сы вӧсна, мый циклонъясыс мунӧны Альпыысь войвывланьын, 50-ӧд параллель пӧлӧн.	Гожумнас зэррез почти оз овлӧ, ибо циклоннэз мунӧны Альпаэзся ойланьӧтжык, доль 50-ӧт параллельлӧ.
Тӧв лунвыв Европаын небыд, морозъястӧм да зэра, сы вӧсна мый тӧлын циклонъяс мунӧны Средиземнӧй море пӧлӧн.	Тӧв жӧ Лунвыв Европаын небыт, морозтӧм да зэра, сідз-кыдз тӧвнас циклоннэз мунӧны доль Мушӧр мореӧт.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Кыдзи мунӧ Европаын во гӧгӧрса 0° изотерма?	Кыдз мунӧ Европаын годовӧй 0° изотерма?
Мыйла сійӧ вӧчӧ ыджыд кытшов Нордкап дорын?	Мыля сія Нордкап дынын керӧ ыджыт чукыль?
Мыйла тайӧ изотермаыс лэччӧ 70-ӧд параллельсянь 60-ӧд параллель вылӧ?	Мыля эта изотермаыс 70-ӧт параллельсянь лэдзчисьӧ 60-ӧт вылӧ?
Кутшӧм вогӧгӧрся температураыс Великобритания ді войвылын да кутшӧм сійӧ Ленинградын?	Кытшӧм годовӧй температураыс Великобритания кӧдж ойланьын и кытшӧм Ленинградын?
Мыйла сійӧ торъялӧ?	Мыйсянь шогмӧ неӧткодьыс?
Кутшӧм вогӧгӧрся температура 50-ӧд параллель вылын Рытыввыв да Асыввыв Европаын?	Кытшӧм годовӧй температураыс Рытвыв и Асыввыв Европа 50-ӧт параллель вылын?
Мыйла сійӧ торъялӧ?	Мыйсянь шогмӧ неӧткодьыс?
Европа климат йылысь помалӧм.	Европа климат йылісь заключеннё.
Европалысь рытыввывсӧ асыввывкӧд сравнивайтігӧн ми аддзам, вогӧгӧрся температураяс асыввывланьӧ лэччӧны Гольфстримсянь ылысмиг да Азиялань матысмиг.	Кӧр Европалісь рытвывсӧ сравнивайтам асыввывкӧт, то ми адззам, што асыввыв ладорӧ Гольфстримсянь ылынсялікӧ да Азиясянь матынсялікӧ годовӧй температураэс лажмытсялӧны.
Кӧдзыд кад асыввылын Европаын сулалӧ шӧркодя вит тӧлысь, а рытыввылын — ӧти тӧлысьысь этша (карта, 22 лб.).	Европа асыввылын мороззэз кыссьӧны, шӧрӧт лыдӧн, вит мисеч, а рытвылын — етшажык ӧтікся (карта, 22 листбок).
Но тайӧ кӧдзыдъясыс вештысьӧны гожся жарӧн, кор шӧр температура 20°-ысь вылынджык.	Но эна кӧдзыттэз бӧрын овлӧны гожумся жаррез, кӧр шӧрӧт температураыс лэбӧ 20°-ся вылынжыка.
Европа асыв-войвылын юль тӧлысся шӧр температура сэтшӧм жӧ, кутшӧм сійӧ овлӧ Парижын да Лондонын;	Европа ой-асыввылын июльлӧн шӧрӧт температураыс сэтшӧм жӧ, кытшӧм овлӧ Парижын да Лондонын;
шонді тыдалӧ Лондонын 1250 час вонас, а Асыввыв Европаын 60-ӧд параллель вылын — 1750 час; сы мында час дзирдалӧ сэні шонді, кымӧръяс сайӧ дзебсьытӧг.	Лондонас шондіыс югьялӧ год сьӧрна 1250 час, а Асыввыв Европаын 60-ӧт параллель вылын 1750 час; сы дырна сэтчин югьялӧ шонді, кӧр сія абу вевттьӧма кымӧррезӧн.
Тайӧ дырджык дзирдалӧмыс шонділӧн усьӧ гожӧм вылӧ, кор быдмӧны няньяс; сы понда найӧ регыдджык воӧны.	Эта унажыкыс шонді югӧррезлӧн югьялӧмыс усьӧ гожум вылӧ, кӧр быдмӧны сюэз; эта кузя нія воӧны чожажык.
Климат Европалӧн кызвыннас умереннӧй да васӧд, зэв лӧсялӧ мортлы олӧм вылӧ.	Веськыта висьтавны, Европаын климатыс умереннӧй да влажнӧй, сія бур мортлӧ олан понда.
Европаын абу ватӧм пустыняяс, дай абу сэтшӧм местаяс, кӧні эськӧ вӧлі вывті уна осадок.	Европаын ватӧм пустыняэс абуӧсь и абуӧсь местаэз, кытӧн бы вӧлісӧ осадоккез зэв уна.
Ледовитӧй океан берегъясысь ӧтдор, сэні абу вывті кӧдзыд местаяс, абу сідзжӧ и вывті жар местаяс.	Йыа океан береггез дорся, сыын абу зэв кӧдзыт местаэз, а сідз жӧ и зэв жар местаэз.
Вогӧгӧрся шӧр температура став Европаас, войвыв да лунвыв доръясысь ӧтдор, абу улынджык 0°-ысь и абу вылынджык 15° шоныдысь;	Европаын годовӧй шӧрӧт температура, ойвыв да лунвыв окраинаэзся, шонытлӧн 0°-ся не лажмытжык и 15°-ся не вылынжык.
быдлаын овлӧ вогӧгӧрся нёль кад; налӧн вежласьӧмыс бура лӧсялӧ морт дзоньвидзалунлы, пальӧдӧ да кыпӧдӧ сійӧс выль удж вылӧ.	Быдлаын овлӧны тӧв, гожум, тулыс да ар, кӧдналӧн вежсьӧмыс бура действуйтӧ морт здоровье вылӧ, бодритӧ да лэбтӧ виль уджӧ.
Татшӧм жӧ кыпыдлун вайӧны поводдялӧн частӧ вежласьӧмъяс циклонъяс мунігӧн.	Сэтшӧм жӧ вильсӧт вайӧтӧны и циклоннэз мунікӧ погодалӧн перыта вежсьӧммез.
Контрольнӧй юасьӧмъяс:	Контрольнӧй вопроссэз:
1. Мый понда лоӧны рытыв тӧвъяс Европаын?	1. Мыйсянь овлӧны Европаын рытвыв тӧввез?
2 Кыдзи влияйтӧны гӧраяс осадокъяс вылӧ Европаын?	2. Кытшӧм влияннё сетӧны Европаын осадоккез вылӧ керӧссэз?
3. Мыйла Асыввыв Европаын шонді тыдалӧ дырджык Рытыввыв Европаын серти?	3. Мыля Асыввыв Европаын шонді югьялӧмыс дыржык, нежели Рытвылын?
4. Кутшӧм торъяс Европа климатлӧн бура лӧсялӧны видз-му овмӧслы?	4. Климатлӧн кытшӧм свойствоэз бурӧсь Европаын сельскӧй хозяйство понда?
[Альпы да Рона ю йыв.	[Альпаэз да Ронскӧй ледник — Рона юлӧн исток.
Сен-Готард гӧра.	Керӧс Сен-Готард.
Сы вылӧ ылын кайӧ-чукльӧдлӧ шоссе туй.	Сы вылӧ ылын тыдалӧ кайӧ чуклясьӧмӧн шоссе туй.
Матын шуйгавылын сэтшӧм жӧ туй кайӧ Бернскӧй Альпы вылӧ.	Матынжык шульгаланяс сэтшӧм жӧ туй кайӧ Бернскӧй Альпаэз вылӧ.
Мыйла туйясыс татшӧм чукляӧсь?]	Мыля туйезлӧн формаыс гигинь-гогиня?]
[Атлантическӧй океан веркӧс вылын валӧн температура январ тӧлысьын.	[Январ мисечӧ Атлантика океан вевдӧрын валӧн температура.
Мыйла Европа берегъяс дорын ваыс шоныдджык Америка берегъяс дорын серти?]	Мыля Европа береггез дынын ваыс шонытжык, нежели Америка береггез дынын?]
[Кыдзи Европаын юксьӧ вогӧгӧрся усьӧм осадок.	[Европаын годовӧй осадок количестволӧн юксьӧм.
Петкӧдлӧй да висьталӧй местаяс, кӧні усьӧ 100 см-ысь унджык; висьталӧй, мый понда.]	Мыччалӧ да шуӧ местаэз, кытӧн усьӧ унажык 100 см-ся, и обьяснитӧ мыйсянь сія.]
[Европаын сынӧдлӧн температураяс да тӧвъяс гожӧмын.	[Гожумӧн Европаын воздухлӧн температура да тӧввез.
Мыйла 20° изотерма кайӧ 40-ӧд параллельсянь Рытыввыв Европаын 50-ӧд параллельӧдз Асыввыв Европаын?]	Мыйӧн объясняйтсьӧ сія, што Рытвыв Европаын 20° изотерма 40-ӧт параллельсянь лэбӧ Асыввылын 50-ӧдз.]
[Январ тӧлысся температураяс да тӧвъяс Европаын.	[Европаын январскӧй температура да тӧввез.
Мыйла лэччӧ 0° изотерма Севернӧй Ледовитӧй океансянь Чёрнӧй морелань?]	Мыля 0° изотермаыс лэдзчисьӧ Ойвыв Йыа океансянь Сьӧд море дынӧ?]
[Вогӧгӧрся шӧр температураяс Европаын.	[Европаын годовӧй шӧрӧт температураэз.
Видзӧдӧй, кыдзи мунӧ 6° изотерма.	Следитӧ, кыдз мунӧ 0° изотерма.
Висьталӧй, мыйла сійӧ кытшлалӧ.]	Объяснитӧ сылісь чуклясьӧммез.]
[Кӧдзыдалӧмлӧн кузяыс Европаын.	[Кузьӧсь я Европаын овлӧны мороззэз.
Петкӧдлӧй полоса, кӧні кӧдзыдыс овлӧ ӧти тӧлысьысь этшаджык да кӧні сійӧ овлӧ вит тӧлысьысь дырджык.	Мыччалӧ полоса, кытӧн мороззэз овлӧны етшажык ӧтік мисечся и кытӧн нія кыссьӧны унажык вит мисечся.
Висьталӧй, мыйла тайӧ лоӧ.]	Объяснитӧ, мыйсянь эта зависитӧ.]
[Шонділӧн во гӧгӧр тыдалӧм Европаын часъясӧн.	[Дыр я Европаын год сьӧрна кыссьӧ шонділӧн югдӧтӧмыс (чассэзӧн).
Кӧні шонді тыдалӧ дырджык — Англияын али СССР-ын — сійӧ жӧ широта вылын?]	Кытӧн шондіыс югьялӧ дыржык — Англияын али СССР-ын — сія-жӧ широта вылын?]
[Климатическӧй обласьтъяс Европалӧн.	[Европалӧн климат областтез.
Кӧні Европаын зэв небыд тӧв да мыйла?	Кытӧн Европаын небыт тӧв и мыля?
Кӧні зэв кӧдзыд да мыйла?	Кытӧн ӧддьӧн кӧдзыт и мыля?
Кӧні кос гожӧм да уль поводдяа тӧв?]	Кытӧн кӧс гожум и уль тӧв?]
Юяс да тыяс.	Юэз да тыэз.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Корсьӧй Европаысь сэтшӧм вывтасъяс да сэтшӧм гӧраяс, кысянь визувтӧны уна юяс.	Адззӧ Европаын сэтшӧм вылыніннэз да сэтшӧм керӧссэз, кысянь визывтӧны уна юэз.
Петкӧдлӧй ва юксян визьяс Севернӧй Ледовитӧй океан бассейнса юяс да Каспийскӧй, Чёрнӧй, Балтийскӧй, Севернӧй да Средиземнӧй море бассейнса юяс костын.	Мыччалӧ юэз коласісь ва янсӧтан виззез, кӧдна пырӧны Ойвыв Йыа океан бассейнӧ да Каспий, Сьӧд, Балтий, Ойвыв и Мушӧр мореэзӧ.
Европа озыр юясӧн; тані сійӧ уступайтӧ сӧмын Лунвыв Америкалы: торъя нин уна ю Рытыввыв да Войвыв Европаын, — Рытыввыв Европаын уна осадокла, а Войвыв Европаын температураыс улын да, ваыс, коді усьӧ му вылӧ, омӧля косьмӧ.	Европа — юэзӧн богат; этаӧн сія сетчӧ (уступайтӧ) токо Лунвыв Америкалӧ. Медӧддьӧн нія уна Рытвыв да Ойвыв Европаын; Рытвылын сійӧн, мыля сэтчин уна усьӧны осадоккез, а Ойланьын сійӧн, мыля сэтчин температураыс лажмыт и ва, кӧда усьӧ му вылӧ, пакмӧ умӧля.
Рытыввыв Европаын юяс абу кузьӧсь, сэні мореясӧдзыс матын да, сэні эм сӧмын ӧти кузь ю — Дунай (содтӧд 1№).	Рытвыв Европаын юэз абу кузьӧсь, сідз-кыдз сэтчин моресянь ылынаэс не ыджытӧсь; сэтчин эм токо ӧтік кузь ю — Дунай (приложеннё № 1).
Дунай заводитчӧ Шварцвальд вылын да визувтӧ асыввылӧ, писькӧдчӧ Венскӧй ворота пыр (Альпы да Карпаты костын) да Железнӧй ворота пыр (Карпаты да Балканы костын).	Дунай пондӧтчӧ Шварцвальд вылын да визывтӧ асыввылӧ, пуктӧ аслыс туйсӧ Венскӧй воротаэз пыр (Альпаэз да Карпаттэз коласын) и Кӧртовӧй воротаэз пыр (Карпаттэз да Балканнэз коласын).
Веськыдвыв вожъяссӧ Дунай босьтӧ Альпысянь, векӧвӧйя лымъяс улысь, а шуйгавыв вожъяссӧ Карпатскӧй гӧраяссянь.	Дунай босьтӧ веськытвыв притоккесӧ Альпаэзсянь, векся лыммез увтсянь, а шульгавыввесӧ — Карпаттэзісь.
Мукӧд юясыс Рытыввыв Европалӧн ёна дженьыдджыкӧсь, но уна вааӧсь, торъя нин Альпыын заводитчысь юяс. Татшӧмъясыс — Рейн, Рона да По.	Мӧдік юэз Рытвыв Европаын тӧдчӧмӧн дженытжыкӧсь, но сёжӧ унавааӧсь, медӧддьӧн нія, кӧдна пондӧтчӧны Альпаэзын, кыдз Рейн, Рона да По.
Пӧшти став юясыс Рытыввыв Европаын нуӧны уна ва кыдзи тӧлын, сідзи и гожӧмын.	Рытвыв Европаын почти быд ю уна нуӧны васӧ кыдз тӧлӧн, сідз и гожумӧн.
Тулысын найӧ омӧля ойдлӧны, сы пыдди найӧ ыджыд вааӧсь и гожӧмнас, ӧти-кӧ, уна зэръясла, мӧд-кӧ, васӧ найӧ босьтӧны гӧраяссянь — гӧра выв источникъясысь, лымъясысь да ледникъясысь.	Тулыснас нія етша ыждӧны, но зато кольччӧны унавааэзӧн и гожумӧ сійӧн, мыля тшӧка овлӧны зэррез и эшӧ сійӧн, мыля уна ва босьтӧны керӧссэзсянь — керӧс истоккезісь, лыммезісь да ледниккезісь.
Юяс визулӧсь, торъя нин гӧраясын, кӧні найӧ вӧчӧны порогъяс.	Котӧртӧны нія визыла, ӧддьӧнжыксӧ керӧссэзын, кытӧн нія керӧны пороггез.
Кывтыдланьыс воигӧн кӧть визувтӧны и ӧдйӧ, но лӧня, Скандинавияса юясысь ӧтдор, кӧні эмӧсь порогъяс, сы вӧсна, мый туй выланыс налы частӧ паныдасьӧны чорыд кристаллическӧй породаяс.	Шӧрса визылын нія визывтӧны кӧть и чожа, но спокойнӧя, кытчӧ оз пырӧ Скандинавия юэз, кӧдна порогаӧсь, сідз кыдз тшӧка йӧрйиссьӧны ӧддьӧн чорыт кристалл породаа грьяддэзӧн.
Юяс, кодъяс усьӧны восьса мореясӧ, шуам Севернӧй мореӧ, паськыд да джуджыд вомаӧсь, нюйтысь найӧ весассьӧны приливъясӧн да отливъясӧн.	Юэз, кӧдна усьӧны осьта мореэзӧ, кыдз Ойвыв мореӧ паськыт да пыдын уссёаӧсь, кӧдна весӧтсьӧны илсянь пролив да отлив действуйтӧмӧн.
Татшӧмӧсь Эльба, Везер, Сена да Темза.	Сэтшӧмӧсь Эльба, Везер, Сена, Темза.
Ю вомъясыс налӧн джуджыдӧсь ещӧ и сы понда, мый берегъясыс да пыдӧсыс Севернӧй морелӧн надзӧник лэччӧны увлань, ю пӧлӧн берегъяс (долинаяс) сідз жӧ лэччӧны пыр увлань да ойдӧны море ва улӧ.	Уссёэз нылӧн пыдынӧсь эшӧ и сійӧн, што Ойвыв морелӧн береггез да пыдӧсыс лэдзчисьӧны сыспотека, а ю долинаэз лэдзчисьӧны сё улӧжык и тырӧны море ваӧн.
Тупкӧса мореясӧ усьысь юяслӧн, шуам, Роналӧн, Полӧн, Дунайлӧн, артмӧны дельтаяс, найӧ ю вомъясӧ чукӧрман уна нюйт вӧсна.	Юэз, кӧдна усьӧны пӧдана мореэзӧ, кыдз Рона, По, Дунай, керӧны дельтаэз, сідз кыдз ны уссёэзын ӧксьӧ уна ил.
Тӧлын юяс Рытыввыв Европаын пӧшти оз кынмывны, Одер да Вислаысь ӧтдор, а сідз жӧ Скандинавия юясысь ӧтдор.	Тӧлӧн Рытвыв Европаын юэз почти оз вевттисьӧ йыӧн, Одера да Висла юэзся, а сідз жӧ и Скандинав юэзся.
Асыввыв Европаын юяс кузьджыкӧсь Рытыввыв Европаын серти.	Юэз Асыввыв Европаын кузьжыкӧсь, нежели Рытвылын.
Медся гырысьясыс на пытшкысь: Волга Окакӧд да Камакӧд, Днепр, Дон Донецкӧд, Западнӧй Двина — заводитчӧны Среднерусскӧй вывтас вылын (Камаысь ӧтдор) да визувтӧны сэсянь куим морелань.	Медыджыттэс ны коласісь: Окакӧт и Камакӧт Волга, Днепр, Донецкӧт Дон, Рытвыв Двина — пондӧтчӧны Среднерусскӧй вылынінын (Камася) и паськалӧны сысянь куим море дынӧ.
Тайӧ юясыс ыджыд вааӧсь, сы вӧсна мый васӧ босьтӧны гырысь бассейнъясысь.	Эна юэз вааӧсь сійӧн, што ӧктӧны васӧ зэв паськыт бассейннэзісь.
Тулысын, лым сылігӧн, найӧ паськыда ойдлӧны, гожӧмын жӧ ёна ямӧны, ва туяс мыччысьӧны косінъяс, ляпкыдінъяс.	Тулысӧн, кӧр сылӧ лым, нія паськыта ыждӧны, гожумӧн жӧ косьмӧны, ны руслоэзын аркмӧны ляпытіннэз да перекаттэз.
Визувтӧны найӧ лӧня ю йывсяньыс ю вомӧдзныс, — некымын юысь ӧтдор.	Визыв нылӧн вевдӧррезсянь да уссёӧдз спокойнӧй, эта абу токо мукӧдлаас.
Тӧлын юяс Асыввыв Европаын дыр кежлӧ тупкыссьӧны йиӧн, шуам Западнӧй Двина, Нева да Волга — шӧркодя вит тӧлысь кежлӧ.	Тӧлӧн Асыввыв Европаын юэз дыр кежӧ вевттисьӧны йыӧн; шуам, Рытвыв Двина, Нева да Волга — вит гӧгӧр мисеч кежӧ.
Куим лунвыв полуостров вылын Европаын юяс дженьыдӧсь да ыджыд вааӧсь сӧмын тӧлын; гожӧмын найӧ пӧшти косьмӧны; шуам Италияын Тибр ю да Испанияын Гвадалквивир.	Европа лунвыв куим кӧджжезӧн юэз дженытикӧсь и нуӧны уна ва токо тӧлӧн; гожумӧн нія почти быдсӧн косьмӧны; шуам, итальянскӧй ю Тибр да испанскӧй Гвадалквивир.
Тыяс Европаын зэв уна, тані сыкӧд вермас соперничайтны сӧмын Войвыв Америка.	Европаын тыэз ӧддьӧн уна, и этаын сыкӧт вермас соперничайтны токо Ойвыв Америка.
Торъя нин уна ты Финно-Скандинавскӧй массив вылын; сэні найӧ артмӧмаӧсь мыйкӧ мындаыс гӧра выв долинаясын, мыйкӧ мындаыс важ ледникӧн кодйӧм инъясын.	Медуна нія Финно-Скандинав массив вылын: сэтчин нія ӧткӧ аркмисӧ керӧс долинаэзын, а мӧдкӧ пыдыніннэзын, кӧдна гарйӧмась важся йыэзӧн.
Уна ты эм сідз жӧ Прибалтийскӧй полосаын; тані найӧ артмӧмаӧсь веркӧс йи моренаяскостса гуранъясын (котловинаясын).	Уна нія сідзжӧ Прибалтика полосаын: сэтӧн тыэз аркмисӧ йыа моренаэз конеч колас котловинаэзын.
Медся гырысь тыяс куйлӧны Финно-Скандинавскӧй массив лунвыв юкӧнын.	Медыджыт тыэз куйлӧны Финно-Скандинавскӧй массив лунвыв частьын.
Тайӧ — Ладожскӧй, Онежскӧй, Венер да Веттер тыяс.	Энія: Ладожскӧй, Онежскӧй, Венер да Веттер.
Альпы вывса тыяс куйлӧны ледникъясӧн кодйӧм да паськӧдӧм долинаясын; тайӧ долинаясыс торъялӧны мӧда-мӧдсьыныс веркӧс моренаясӧн, кыдзи быттьӧ плотинаясӧн.	Альпа тыэз куйлӧны долинаэзын, кӧдна пыдынсьӧтӧмӧсь да отӧтӧмӧсь йыэзӧн; эна долинаэз йӧрйӧмась конечнӧй моренаэзӧн, кӧдна лоӧны кыдз бы плотинаэзӧн.
Медся гырысь альпывыв тыясыс Женевскӧй — сы пыр визувтӧ Рона ю да Боденскӧй, коді ас пырыс лэдзӧ Рейн ю.	Медыджыт Альпа тыэз: Женевскӧй, кӧда пыр котӧртӧ Рона ю, и Боденскӧй, кӧда лэдзӧ ас пырйӧттяс Рейн ю.
Сола ваа тыяс эмӧсь сӧмын асыв-лунвылын Европаын, кӧні ваыс унджык косьмӧ усьӧм осадокъяс серти.	Некотӧртана тыэз сола ваӧн эмӧсь токо лун-рытвыв Европаын, кытӧн пакмӧмыс ыджытжык, нежели усян осадоккез.
Сэні куйлӧ му вылын медся ыджыд сола ваа ты — Каспийскӧй ты.	Сэтчин куйлӧ му вылас зэв ыджыт ты сола ваӧн — Каспий.
Войдӧр сійӧ ӧтлаасьӧ вӧлі океанкӧд, но бӧрынджык торъяліс гӧгӧрыс суша кыптӧмла, сэсся ёна косьмис кос климат понда; ӧні сылӧн уровеньыс 26 м-ӧн улынджык, океан уровеньысь.	Одзжык сія вӧлі ӧтлаалӧма океанкӧт, но сыбӧрын сійӧн, мыля сы гӧгӧр муыс лэбтісис, сія торьясис и кӧс климатсянь уна косьмис; ӧні сылӧн уровеньыс море уровенься улынжык 26 м вылӧ.
Европа юяслӧн да тыяслӧн значениеыс зэв ыджыд.	Европаын юэзлӧн да тыэзлӧн значеннёыс ӧддьӧн ыджыт.
Тайӧ — удобнӧй да донтӧм туйяс, кодъяс быдлаын куйлӧны Европаын, торъя нин рытыввылын, кӧні найӧ ещӧ и оз кынмывлыны.	Нія лоӧны бур и донтӧм туйезӧн, кӧдна Европасӧ вевттьӧны зэв тшӧка, медӧддьӧн рытвылын, кытӧн сэтчӧ жӧ оз кынмывлӧ.
Уналаын Европалӧн юясыс матысмӧны мӧда-мӧд дінас, сы понда найӧс кокниа позьӧ ӧтлаавны каналъясӧн.	Уна местаэзын Европаас юэс матына локтӧны ӧтамӧд дынӧ, мый бурсьӧтӧ нійӧ ӧтлаавны каналлэзӧн.
Каналъясӧд позьӧ вуджны ӧти бассейнысь мӧдӧ, шуам, Балтийскӧй море бассейн юясысь Чёрнӧй море бассейн юясӧ.	Этасянь каналлэз кузя туйӧ вуджны ӧтік бассейнісь мӧдік бассейнӧ, шуам, Балтий море бассейн юэзісь Сьӧд море бассейн юэзӧ.
Порогъяса ю йывъяс Рытыввыв Европаын зэв лӧсялӧны электростанцияяс вӧчӧм вылӧ, торъя нин Альпийскӧй да Скандинавскӧй гӧраясын.	Рытвыв Европаын юэзлӧн порога йыввес зэв удобнӧйӧсь электростанцияэз сувтӧтӧм понда, медӧддьӧнсӧ Альпаэзын да Скандинавскӧй керӧссэзын.
Швейцарияса Альпыын стрӧитӧма сы мында электростанция, мый сэні кӧрт туйяс вылын паровозъяс абуӧсь, сэні толькӧ электровозъяс.	Швейцарскӧй Альпаэзын сідз уна керӧмӧсь электростанцияэс, што сэтчин кӧрттуйез вылын паровоззэз абуӧсь, а эмӧсь токо этектровоззэз.
Таысь ӧтдор, электростанцияяс вынӧн сэні ужалӧны уна фабрикаяс, найӧ жӧ сетӧны би каръяслы да сиктъяслы.	Этася, электростанцияэз сэтчин вайӧтӧны движеннёӧ уна фабрикаэз и сетӧны югытсӧ городдэзлӧ да посаддэзлӧ.
Контрольнӧй юасьӧмъяс:	Контрольнӧй вопроссэз:
1. Петкӧдлӧй ва юксянінсӧ юяслысь, кодъяс визувтӧны Балтийскӧй мореӧ да Чёрнӧй Азовскӧйкӧд мореӧ; висьталӧй, юясыслысь нимъяссӧ.	1. Мыччалӧ ваюкансӧ юэз коласісь, кӧдна визывтӧны Балтий мореӧ да Сьӧд мореӧ Азовскӧйкӧт, и шуӧ энӧ юэсӧ.
2. Мыйла дженьыд По ю ыджыд ваа?	2. Мыля дженыт ю По унаваа?
3. Висьталӧй ёна паськыд ю вома зэв дженьыд юлысь нимсӧ; висьталӧй, кыдзи сійӧ артмӧма.	3. Шуӧ ӧддьӧн дженытик ю ыджыт паськыт уссёӧн да объяснитӧ сылісь чужӧмсӧ.
4. Висьталӧй, кутшӧм юяс вуджӧны 45-ӧд параллель?	4. Шуӧ юэз, кӧдна керассьӧны 45-ӧт параллельӧн.
Мусинъяс.	Мусиннэз.
Европаын мусинъяс артмисны сюрс вояс чӧжӧн климат да быдмӧгъяс действие улын.	Европаын климат да быдмассэз действуйтӧмсянь мусиннэз шогмисӧ неӧтік сюрс годдэзӧ.
Кӧні пӧльтӧны уль руа рытыв тӧвъяс да кӧні быдмӧны (либӧ быдмылісны) вӧръяс, сэні артмисны подзолистӧй мусинъяс (карта, 26 лб.).	Сэтчин, кытӧн унажыксӧ олӧны рытвыв влажнӧй тӧввез и кытӧн быдмисӧ (либо быдмӧны) вӧррез, аркмӧны шаргуна (подзолистӧй) мусиннэз (карта, 26 листбок).
Наын этша перегнойыс.	Ныын нӧгыльыс (перегнойыс) етша.
Тайӧ со мый понда: вӧрын муыс пыр васӧд, сы понда перегнойыс кокниа пӧжсьӧ да растворитчӧ ваас; зэръяс бӧрын ваыс перегнойсӧ нуӧ мыйкӧ мында пыді слӧйясӧ муас, а мыйкӧ мында весиг шоръясӧ да юясӧ; кольӧ сійӧ сӧмын мусин медся вылыс слӧяс, 10 сантиметр кыза гӧгӧр; а пыдынджык куйлӧ кызвынысьсӧ югыд слӧй, пӧим кодь, перегнойтӧм, сы понда вӧрувса мусинъяс и шусьӧны подзолистӧй (пӧим кодь) мусинъясӧн.	Причина сія, што вӧрын мусин кӧть кӧр видзӧ асьсӧ влажнӧйӧн, кӧда дырни нӧгыльыс кокнита сотчӧ да растворяйтчӧ ваын; зэррез бӧрын ва нуӧ этӧ нӧгыльсӧ мымдакӧ мусиныс увдӧрись плассэзӧ, а мымдакӧ нельки шоррезӧ да юэзӧ; кольччӧ сія токо медвевдӧр мусин слойын, кызанас дас кыным сантиметр, а пыдынжыка куйлӧ чочком слой, кӧдаын нӧгыльыс абу и вачкисьӧ пӧим вылӧ, мыйсянь и вӧр мусиннэз шусьӧны шаргуннэзӧн.
Ещӧ пыдынджык подзолистӧй мусинъясын тшӧкыда куйлывлӧ пемыдруд кӧрта (железистӧй) слӧй, кытӧні эм ортштейнлӧн чорыд чиръяс, изторъяс либӧ пластинкаяс. Ортштейнӧн шуӧны сэтшӧм порода, кытчӧ пырӧны кӧрта веществояс да мыйкӧ мында перегной, коді ва сор лэччӧ вылыс слӧйсьыс.	Эшӧ пыдынжыка шаргуна мусиннэз пытшкын нешоча куйлӧ сьӧд кодь руд железистӧй слой, кӧда видзӧ ас пытшкас чорыт комококкез, изоккез либо ортштейн пластинкаэз — сідз шусьӧ порода, кӧдаын эмӧсь кӧрт веществоэз и мымдакӧ нӧгыль, кӧда миськалӧма вевдӧр слойись.
Кӧнсюрӧ, Германияын да миян СССР-ын, сэтшӧм пыдӧ гӧрӧны подзолистӧй муяссӧ, мый путкыльтчӧ ортсӧ ортштейныс, пинёвтігӧн сійӧ дрӧбитчӧ; сэки вылыс слӧяс унджык лоӧ перегнойыс да сыысь подзолистӧй муяс бурмӧны.	Мукӧд местаэзын, Германияын да миян СССР-ын, сідз пыдына гӧрӧны шаргуна муэсӧ, што ортштейн бергӧтчӧ вевдӧрӧ; посньӧтӧны сійӧ пинялӧмӧн: этасянь нӧгыльыс содӧ и шаргуна мусинлӧн плодородияыс лэбӧ.
Перегнойыс омӧля кутчысьӧ вылыс слӧяс сы понда, мый подзолистӧй мусинъяс кислӧйӧсь, а кислотаын перегной кокниа растворитчӧ.	Нӧгыльыс умӧля видзсьӧ вевдӧрись слояс сійӧн, што шаргуна мусиннэз — шӧмаӧсь, а шӧмас нӧгыльыс растворяйтчӧ кокнита.
Подзолистӧй муяслӧн структураыс бус кодь, сы понда зэр бӧрын на вылын артмӧ чорыд корка.	Шаргуна мусиннэзлӧн структура (строеннё) — пыля, мыйсянь нія зэррез бӧрын вевттиссьӧны коркаӧн.
Сы вӧсна подзолистӧй мусинъяс омӧля чужтӧны, торъя нин сэтшӧм инъясын, кӧні найӧ артмӧмаӧсь ледник моренаяс вылын.	Быдсӧн этасянь шаргуна мусиннэз етшаплодороднӧйӧсь, ӧддьӧнжыксӧ сэтчин, кытӧн нія аркмисӧ йы моренаэз вылын.
Став подзолистӧй муяслы колӧ куйӧд, асьныс найӧ зэв гӧльӧсь азотӧн да.	Быдсӧн шаргуна мусиннэз корӧны асьнысӧ удобряйтны назёмӧн, сідз кыдз нія ӧддьӧн беднӧйӧсь азотӧн.
Но налы бура лӧсялӧ и «веж вынсьӧдас»: бобӧвӧй быдмӧг кӧдзаяс, шуам люпин кӧдза, найӧс му пытшкас гӧрӧмӧн.	Но нія бура принимайтӧны и „веж удобреннё": бобиа быдмассэз кӧдзӧм, кыдз люпинӧс, нійӧ му пытшкӧ гӧрӧмӧн.
Люпин вужъясын эмӧсь бактерияяс (босьтӧны азотсӧ сынӧдысь), да веж люпинсӧ му пытшкас гӧрӧмыс озырмӧдӧ подзолъяссӧ азотӧн.	Люпин вуджжез вылын эмӧсь бактерияэз, кӧдна босьтӧны воздухись азот, и зелёнӧй люпинӧс му пытшкӧ гӧрӧмыс богатсьӧтӧ шаргуна мусиннэсӧ азотӧн.
Бура лӧсялӧ сідзжӧ клевер, — сійӧ кыз да сочнӧй вужъясын чукӧрмӧ уна азот.	Этатшӧм жӧ действия сетӧ и клевер, кӧда ӧктӧ уна аслас кыз да сочнӧй вуджжезӧ азот.
Подзолъяс бурмӧдӧм могысь Германияын, а сідзжӧ миян СССР-ын муас сюйӧны извесьт — сійӧ бырӧдӧ кислотносьтсӧ да бурмӧдӧ муыслысь тэчассӧ, — артмӧ шыдӧса кодь тэчас, а сійӧ зэв буртор культурнӧй быдмӧгъяслы:	Германияын, а сідзжӧ и миян СССР-ын, шаргуна муэз бурсьӧтӧм понда мусинӧ содтіссьӧ известь — сія вийӧ шӧм да сетӧ сылӧ туся строеннё, кӧда ёна колӧ культурнӧй быдмассэзлӧ.
шыдӧса кодь тэчаса муӧ быдмӧгъяслӧн вужъясыс сука да пыдӧ пырӧны.	Туся строеннё сьӧрті вуджжез тшӧка лапьясьӧмӧн пырӧны мусин пытшкӧ.
Таысь ӧтдор, извесьт бур ещӧ и со мыйла: сы дырйи перегнойыс свёртывайтчӧ да омӧляджык растворитчӧ ваын, а сы понда сійӧ кутчысьӧ да чукӧрмӧ муас.	Этася, известь бур эшӧ сійӧн, што сы дырни нӧгыльыс чукӧртчӧ и лоӧ сулаланажыкӧн — етша растворяйтсянаӧн ваын, а сійӧн сія видзсьӧ да ӧксьӧ мусинас.
Лыаа-подзолистӧй мусинъяс — медся лёк муяс: найӧс вынсьӧдӧм вылӧ колӧ калий и, фосфор и, азот и.	Песӧка-шаргуна мусиннэз — мед неплодороднӧйӧсь: нія корӧны бурсьӧтӧм и калийӧн, и фосфорӧн, и азотӧн.
Сёя-подзолистӧй мусинъяс — бурджыкӧсь: сэні эм уна калий.	Сирсёя-шаргуна мусиннэз — плодороднӧйжыкӧсь, сідз кыдз ас пытшканыс уна видзӧны калий.
Ещӧ бурджыкӧсь этша подзола мусинъяс, кодъяс артмӧмаӧсь лёсс вылын: сэні уна калий, тэчасыс шыдӧса кодь, чужтытӧм еджгов слӧйыс налӧн сӧвсем абу.	Эшӧ плодороднӧйжыкӧсь не ёна шаргуна мусиннэз, кӧдна аркмисӧ лёсс вылын; уна ас пытшкын калий видзикӧ нылӧн строеннёыс туся и совсем нылӧн абу плодороднӧйтӧм чочком слойыс.
Подзолистӧй мусинъяскӧд ӧттшӧтш вӧра обласьтын васӧдінъясын паныдасьлӧны нюрсялӧм мусинъяс; найӧ пемыдруд рӧмаӧсь либӧ дажӧ сьӧд рӧмаӧсь, но рӧмыс налӧн абу перегнойсянь, а торфсянь, мӧд ног кӧ, ваын разложитчӧм, но абу дзикӧдз сісьмӧм быдмӧгъяссянь; мукӧддырйи налӧн кольӧма на (тыдалӧ на) весиг формаыс; нюръясын быдмӧгъяслӧн сісьмӧмыс мунӧ надзӧ уна ва понда да сынӧд тырмытӧмла.	Вӧр да уль местаа областтезын ордчӧн шаргуна мусиннэзкӧт пантасьӧны нюр мусиннэз; нылӧн рӧмыс сьӧд кодь руд либо нельки сьӧд, но эна рӧммес зависитӧны не нӧгыльсянь, а торфсянь, мӧднёж шуны, ваын разложитчӧм, но не быдсӧн сісьмӧм быдмассэзсянь, кӧдна нешоча кольӧны нельки ассиныс форманысӧ; нюррезын сісьмӧмыс видзсьӧ сійӧн, мыля сэтчин уна ва и етша воздух.
Нюрсялӧм мусинъяс абу бурӧсь, но кор морт косьтӧ да вынсьӧдӧ найӧс (калийӧн), найӧ лоӧны бур (плодороднӧй) муясӧн.	Нюр мусиннэз неплодороднӧйӧсь, но кӧр морт косьтӧ нійӧ да бурсьӧтӧ (калийӧн), нія лоӧны плодороднӧйезӧн.
Асыв-лунвылын Европаын, кытчӧ рытыв тӧвъяс вайӧны этшаджык ва, кӧні гожӧмыс жарджык да кӧні уна нэм куйлісны вӧрзьӧдлытӧм степъяс (карта, 26 лб.), артмисны чернозёмъяс.	Лун-рытвыв Европаын, кытчӧ рытвыв тӧввез вайӧтӧны влагасӧ етшажык, кытӧн гожумыс жаржык и кытӧн вӧлісӧ вексӧ гӧрлытӧм степпез (карта, 26 листбок), аркмисӧ сьӧдмусиннэз.
На пытшкын — уна перегной (10% гӧгӧр).	Ныын уна нӧгыльыс (10% ӧдз).
Перегнойыс сэні оз мыськысь ванас мусьыс, кыдзи вӧра полосаын.	Нӧгыльыс сэтчин му пытшкись оз миськассьы, кыдз эта овлӧ вӧр полосаын.
Зэрыс сэн этшаджык усьӧ, а мусиныс абу кислӧй, пытшкас уна извесьт, сы понда тані и чукӧрмис перегнойыс сэтшӧм уна.	Зэр сэтчин усьӧ етшажык, а му абу шӧма, видзӧ ас пытшкын уна известь, сійӧн татӧн и ӧксис сідз уна нӧгыльыс.
Чернозём слӧйыс тані ½ м гӧгӧр, а мукӧдлаын и унджык.	Сьӧдмусин овлӧ ½ м кыза, а то и унажык.
Перегнойысь ӧтдор, чернозём озыр сідзжӧ калийӧн да фосфорӧн, дай тэчасыс сылӧн шыдӧс сяма — тайӧ медбур, медплодороднӧй му.	Му нӧгылься, сьӧдмусин богат сідзжӧ калийӧн да фосфорӧн и сы дырни жӧ сылӧн строеннёыс туся — эта медбур и медплодороднӧй мусин.
Сьӧд му вынсьӧдлытӧг уна во дорвыв сетӧ бур урожайяс, но, дерт, и сійӧ омӧльтчӧ, абу кӧ сэні правильнӧй севооборот; шуам, дорвыв кӧ кӧдзны няньяс, сэтысь бырӧ фосфор, сэні сійӧ лоӧ бус сяма тэчаса; нянь урожайяс сэки ёна чинӧны.	Сьӧдмусин не ӧтік год сьӧрна сетӧ назьмиттӧг бур урожайез, но сёжӧ и сія изӧрмӧ, сы вылын кӧ абу правильнӧй кӧдзаноборот: сэк, кӧр сы вылӧ кӧдзны дугдывтӧг сюэз, то сыын бырӧ фосфор, и сія лоӧ пыляӧн; сюэзлӧн эта дырни урожайез чожа усьӧны.
Бурлунсӧ видзӧм могысь чернозёмлы колӧны быдмӧгъясӧс вежлалана севооборотъяс, шуам, няньяс бӧрын кӧдзны уна вося турунъяс (люцерна) да корнеплодъяс (сакарнӧй свеклӧ).	Сьӧдмусинлісь плодородия видзӧм понда колӧны плодвежан кӧдзанобороттэз, шуам, колӧ чередуйтны сюэз унавося туруннэзкӧт (люцерна) да корнеплоддэзкӧт (сахарнӧй свёкла).
Турунъяс вӧчӧны шыдӧса кодь тэчас, а корнеплодъяс весалӧны мусӧ ёгтурунъясысь.	Туруннэз сетӧны туся строеннё, а гӧранаэс мездӧтӧны муэсӧ ёг туруннэзісь.
Таысь ӧтдор, чернозёмлы лӧсялӧны и минеральнӧй вынсьӧданъяс.	Этася, сьӧдмусин понда полезнӧйӧсь и минеральнӧй удобреннёэз.
Европаын лунвывса куим кӧдж вылын главнӧй мусиныс — краснозём, коді артмис сэтчӧс горнӧй породаясысь — известнякъясысь.	Европа лунвывса куим кӧдж вылын главнӧй мусин — гӧрдмусин, кӧда аркмис зэв ёна сэтчин паськалӧм керӧс породаэзісь — известняккезісь.
Краснозёмын перегнойыс этша: сійӧс мыськӧны (нуӧны ваӧн) тӧвся гырысь зэръяс; но сы пыдди краснозёмыс озыр минеральнӧй веществоясӧн и вынсьӧдӧмӧн сетӧ бур урожайяс.	Гӧрдмусинын нӧгыльыс етша: сійӧ миськалӧны зэв вына тӧвся зэррез; но зато гӧрдмусин богат минеральнӧй веществоэзӧн и удобреннё дырни сетӧ бур урожайез.
Гӧрд рӧмыс Лунвыв Европаса краснозёмлӧн лоӧ кӧрта (железистӧй) веществояссянь, кодъяс эмӧсь известнякъясын да мусинын, коді наысь артмӧма.	Лунвывьевропейскӧй гӧрдмусинлӧн гӧрд рӧм зависитӧ железистӧй веществоэзсянь, кӧдна эмӧсь и известняккезын и муын, кӧда ныись аркмис.
Контрольнӧй юасьӧмъяс:	Контрольнӧй вопроссэз:
1. Мыйла чернозёмъясыс Асыв-лунвыв Европаын кындзи артмисны сідз жӧ Среднедунайскӧй да Нижнедунайскӧй увтасъяс вылын?	1. Мыля сьӧдмусиннэз аркмисӧ сідзжӧ Среднедунайскӧй да Нижнедунайскӧй лажмытіннэзын?
2. Мыйла нюрсялӧм муяс медзэвсӧ паськалӧмаӧсь лыска вӧръяс полосаын?	2. Мыля нюр мусиннэз унажыксӧ паськалӧмась лысъя вӧррез полосаын?
[Европа мусинъяслӧн карта.	[Европалӧн мусин карта.
Кутшӧм мусинъяс медзэв паськалӧмаӧсь Европаын?]	Кытшӧм мусиннэз паськалӧмӧсь Европаын медуна?]
Быдмӧгъяс.	Быдмаспӧлӧс.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Тӧдмалӧй, кутшӧм быдмӧгъяса обласьт босьтӧ медся уна места Европаын.	Тӧдмалӧ, кытшӧм быдмаспӧлӧс область занимайтӧ Европаын медыджыт пространство?
Кутшӧм кык обласьт куйлӧны Войвывланьын тайӧ полосасьыс да кутшӧм кык обласьт лунвывланьын?	Кытшӧмӧсь кык область лоӧны эта полосася ойланьынжык и кытшӧм кык лунИаньынжык?
Умереннӧй да васӧд климат Европалӧн зэв лӧсялӧ вӧръяслы.	Европаын умереннӧй да влажнӧй климат благоприятствуйтӧ быдмыны вӧррезлӧ.
Вӧра обласьт босьтӧ Европа джынсьыс унджык: асыввывсянь рытыввылӧ сійӧ мунӧ Уральскӧй гӧраяссянь Пиренейскӧй гӧраясӧдз, войвылын сійӧ воӧ тундраяс дорӧдз, асыв-лунвылын — степъясӧдз, лунвылын — во гӧгӧр веж пуяс обласьтӧдз.	Вӧррезлӧн область занимайтӧ Европасӧ джынся унажык: асывсянь рытвылӧ сія паськалӧ Урал керӧссэзсянь Пиренейезӧдз, ойвылын сія граничитӧ тундраэзкӧт, лун-асыввылын степпезкӧт и лунвылын век зелёнӧй пуа областькӧт.
Важӧн тайӧ став обласьтын вӧліны джуджыд, пемыд вӧръяс, но бӧрынджык вӧръяссӧ ёна кералісны; на местаын паськыда кутісны вольсасьны муяс, торъя нин Рытыввыв Европаын, кӧні видз-му вӧдитӧм заводитчис водзджык Асыввыв Европаын дорысь.	Важся каддэзӧ быдсӧн эта областьыс вӧлі вевттьӧма ӧддьӧн гырись да пыдын вӧррезӧн, но кад мунӧмӧн эна вӧррес ӧддьӧн керассисӧ. Ыджыт пространствоэз вылын нія сетісӧ местасӧ ыббезлӧ, ӧддьӧнжыксӧ Рытвыв Европаын, кытӧн мууджалӧмыс паськаліс одзжык, нежели Асыввыв Европаын.
Но быдлаын вӧра обласьтын мыйкӧ понда эновтӧм муясыс 15–20 во мысти бӧр тырӧны вӧръясӧн.	Быдлаын вӧр полосаас ыббез, кӧдна кольӧмӧсь мыля-либо бергӧттӧг, 15–20 год бӧрын бӧра асьныс быдмӧны вӧррезӧн.
Вӧра обласьт войвылын, Уральскӧй гӧраяссянь Скандинавскӧй гӧраясӧдз, мунӧ лыска пуа гырысь вӧръяслӧн полоса.	Вӧра областьын ойвыв ладорас, Урал керӧссэзсянь Скандинавскӧйезӧдз, кыссьӧ паськыт лысъя вӧр полоса.
Главнӧй пуяс сэні — коз да пожӧм.	Медуна пуэз сэтчин кӧз да пожум.
Козъя вӧръяс, — сукӧсь, пемыдӧсь, — быдмӧны медзэвсӧ васӧд, сёйӧд муяс вылын, а пожӧм вӧръяс, — шочджыкӧсь да югыдджыкӧсь, — быдмӧны косджык, лыаа местаясын.	Кӧзовӧй вӧррез, тшӧкӧсь да пемытӧсь, быдмӧны унажыксӧ уль, сёя мусиннэзын, а пожумаэз, кӧдна уна шочжыкӧсь да югытжыкӧсь, быдмӧны уна кӧсжык, песӧка местаэзын.
Но кызвынысьсӧ лыска вӧръясын быдмӧны коз и, пожӧм и, накӧд тшӧтш быдмӧны кыдз пу, пипу.	Ӧднако, лысъя вӧррезын быдмӧны и кӧззэз и пожуммез, и ӧтлаын ныкӧт эшӧ кыдз и ловпу.
Тайӧ став пуясыслы быдмыны колӧ этша шоныд, найӧ оз повны кӧдзыдысь.	Быдсӧн эна пуэз асланыс быдмӧм понда корӧны не уна шонытсӧ и оз полӧ мороззэзісь.
Важысянь нин кералӧм да сотчӧм вӧръяс местаын тайӧ полосаас кӧдзӧны няньяс, на пытшкысь медся войвыв нянь ид, коді войвылын воӧ кык тӧлысьӧн; сылы отсалӧ кузь гожся лунъясӧ шонді (18–20 час дай унджык).	Важся каддэзсянь ни эта полосаын кералӧм да сотчӧм вӧр местаэзын кӧдзсьӧны сюэз, кӧдна коласісь медойвывсаыс — ид, кӧда аслас воӧм понда ойвылын корӧ токо кык мисеч; эталӧ отсалӧны кузь гожумся луннэзӧн шонділӧн югьялӧм (18–20 час и унажык).
Лунвывланьын лыска вӧръяс полосаысь, кӧні гожӧмыс кузьджык да тӧлыс небыдджык, быдмӧны сора вӧръяс, кӧні лыска пуяскӧд орччӧн быдмӧны не толькӧ кыдзьяс да пипуяс, но и мукӧд паськыд коръя пуяс: дуб, клён, ясень да с. в.; и кымын водзӧ лунвылӧ да рытыввылӧ, сымын унджык коръя пуяс да сымын этшаджык лыска пуяс.	Лысъя вӧррез полосася лунвылынжык, кытӧн гожумыс кузьжык и тӧлыс небытжык, быдмӧны сора вӧррез, кӧднаын лысъя пуэзкӧт ордчӧн быдмӧны не токо кыдз да ловпу, но и мӧдік ота лисъя пуэз: дуб, клён, ясень и с. одз.; и кыным ылынжык лунланьӧ да рытланьӧ, сыным унажык лисъя пуэз да етшажык лысъяэз.
Рытыввылын первой вошӧ коз, сэсся пожӧм;	Рытвылын перво ӧшӧ кӧз, сыбӧрын пожум;
Французскӧй увтасын лыска пуяс абуӧсь, морскӧй пожӧмысь ӧтдор, кодӧс искусственнӧ вӧдитӧны Бискайскӧй залив дюнаяс вылын.	Французскӧй лажмытінын лысъя пуэс абуӧсь, не лыддьыны кӧ морскӧй пожум, кӧда искусственнӧя паськӧтӧма Бискайскӧй залив дюнаэзын.
Аслыссяма пуяс Европа вӧръясын — дуб да бук.	Европейскӧй вӧррезын характернӧй пуэз — эта дуб да бук.
Дуб радейтӧ шоныд (сійӧ полӧ неыджыд кӧдзыдысь) да югыд (йылыс сылӧн шоч коръя); сылы колӧ бур му, сійӧ оз быдмы лыа вылын ни, известнякъяс вылын ни.	Дуб радейтӧ шоныт (сія полӧ кӧдздӧтӧммезісь), а сідзжӧ свет (сылӧн эм нетшӧк крона), сія корӧ бур мусин и оз быдмы не песӧка мусиннэз вылын, нэ известняккез вылын.
Бук полӧ кӧдзыдысь дубысь ёна (видз. карта вылысь, 29 лб., буклысь да дублысь границаяссӧ), но сійӧ радейтӧ ва.	Бук дубся кӧдзыттэзісь полӧ ӧддьӧнжык (видз. 28 листбок карта вылісь границаэз буклісь да дублісь), а сія жӧ кадӧ радейтӧ влага.
Тайӧ кыкнан пуыслы быдмӧм выланыс колӧ кык мында унджык шоныд кад кыдз пулы серти.	Кыкнанныс эна пуэс асланыс быдмӧм понда шоныт кад корӧны кыкись унажык, нежели кыдз.
Сора вӧръяс полосаын ӧні быдлаын куйлӧны муяс да видзьяс; вӧръяс кольӧмаӧсь сӧмын холмъяс да гӧра бокъясын, да ещӧ лыаа мусин вывъясын.	Ӧння кадӧ сора вӧррез полосаын быдлаын куйлӧны ыббез да видззез; вӧррез жӧ кольччисӧ токо мыссэз вылын да керӧс покаттэзын, да эшӧ песӧка мусиннэз вылын.
Муяс вылын тайӧ полосаас главнӧй нянь — ӧзима сю, но искусственнӧ вынсьӧдігӧн бура воӧны шобді и дажӧ сакарнӧй свеклӧ — лёсс куйлан полосаын (карта, 10 лб.).	Эта полоса ыббез вылын главнӧй сю — ӧзимовӧй рудзӧг, но искусственнӧй удобреннё дырни бура шогмӧны шогді и нельки сахар свёкла — лёсс паськалан полосаын (карта, 10 листбок).
Сора вӧръяс полосаын, — турунъяс, торъя нин клевер да кӧрым корнеплодъяс, — турунъяс да корнеплодъяс ӧдйӧ быдмӧны умереннӧ-шоныд да васӧд климатын.	Сора вӧррез полосаын ыджыт пространствоэз займитӧмӧсь вердан туруннэзӧн, медӧддьӧн клеверӧн, и вердан корнеплоддэзӧн — ӧттэс и мӧддэс чожа быдмӧны сійӧн, мыля сэтчин эм умеренно-шоныт да влажнӧй климат.
Яблоня, груша, слива, вишня паськыда вӧдитсьӧны садъясын.	Яблоня, груша, слива, вишня паськыта вӧдитчӧны саддэзын.
Джуджыд гӧраясын Рытыввыв Европаын уліас быдмӧны сора вӧръяс, вылынджык — лыска вӧръяс, ещӧ вылынджык вольсасьӧны джуджыд гӧра выв лугъяс да кустарникъяс, кӧні мыччысьӧны альпийскӧй розаяслӧн (рододендрон) мича дзоридзьяс; векӧвӧйя лымъяс дорын скалаяс эжсьӧмаӧсь сӧмын нитшъясӧн да лишайникъясӧн — сідзи жӧ, кыдзи ылі войвылын.	Рытвыв Европа ыджыт керӧссэз вылын быдмӧны сора вӧррез, вылынжык — лысъяэз, эшӧ вылынжык паськалӧны вылын керӧс видззез да кустарниккез, кӧдна серӧтӧмӧсь яркӧй альпийскӧй розаэзӧн (рододендрон); матын векся лыммез дынын скалаэз вевттисьӧмась токо нитшшезӧн да лишайниккезӧн — сэтшӧммезӧн жӧ, кыдз ылын ойвылын.
Войвылын, Ледовитӧй океан берегъяс вылын, куйлӧны тундраяс, но найӧ босьтӧны Европаын неыджыд места.	Ойвылын, Йыа океан береггез дорын паськалӧны тундраэз, но нія Европаын занимайтӧны неыджыт пространствоэз.
Асыв-лунвылын, Европаын, кӧні осадокъясыс этшаджык усьӧны, а испарениеясыс тӧдчымӧн унджык, войвылын дорысь, паськыда шыльквидзӧны туруна равнинаяс — степъяс.	Лун-асыввыв Европаын, кытӧн осадоккез усьӧны етшажык, а пакмӧмыс уна унажык, нежели, ойвылын, отӧн паськалӧмӧсь туруна ровнӧйиннэз — степпез.
Степъясын гожӧм овлӧ жар, дженьыдик зэръясӧн да уна вежон чӧж сулалан кос поводдяясӧн.	Степпезын гожум овлӧ жар, овлӧны дженытик зэррез да засухаэз, кӧдна кыссьӧны кынымкӧ недельӧн.
Овлӧны вояс, кор степъясын гожӧмбыдӧн оз усьлы зэр войт, и сэки косьмӧны кӧдзаяс.	Овлӧны годдэз, кӧр гожумнас степпезын осадоккез оз овлӧ совсем, и эта вайӧтӧ кӧдзӧммез вийӧмӧдз.
Тӧв степъясын кӧдзыд, но этша лымъя; тӧвъяс нӧбӧдӧны лымсӧ вывтасджык инъясысь да пуктӧны увтас местаясӧ, торъя нин оврагъясӧ да юяс пӧлӧн, кӧні быдмӧны дикӧй яблоняяс сорӧн дуба вӧръяс.	Степпезын тӧв кӧдзыт, но не сідз уна лыма; тӧввез, кӧдна кокнита ветлӧны степпез кузя, пӧльтӧны лымсӧ вылын местаэзісь да ӧктӧны нійӧ лажмытжыкиннэзӧ, медӧддьӧн кырассэзӧ да ю долинаэзӧ, кытӧн быдмӧны дуба вӧррез сорӧн дикӧй яблоняэзкӧт.
Тулысын лымйыс ӧдйӧ сылӧ; оврагъясӧд ызгӧны-мунӧны гудыр виж шоръяс.	Тулыснас лыммез сылӧны чожа, и кырассэзӧт котӧртӧны гудыр веж шоррез.
Степ ӧдйӧ вежӧдӧ, турунъяс заводитӧны ӧдйӧ быдмыны.	Степ чожа вежӧтӧ, и туруннэз чожа пондӧны быдмыны.
Эжа степъяс вылын, мӧд ногӧн кӧ шуны, сэтшӧм степъяс вылын, кодъясӧс некор на эз гӧрлыны, либӧ гӧрлісны важӧн — во 15–20 сайын, — тулысын петӧ уна дзоридз: тюльпанъяс, горицветъяс, степ выв ирисъяс — гӧрдъяс, вижъяс, кельыдлӧзъяс.	Гӧрлытӧм степпез вылын, мӧднёж шуны, сэтшӧммез вылын, кӧдна некӧр эзӧ гӧрсьывлӧ, нето гӧрсьывлісӧ важын — 15–20 год одзті, — тулыснас мыччисьӧны уна чветтэз: тюльпаннэз, горичветтэз, степ ириссэз — гӧрдӧсь, вежӧсь да лиловӧйӧсь.
Но главнӧй дикӧй турун сьӧд муа степъясын — ковыль, векньыдик тшӧт кодь коръя злак (ва руӧдан площадьыс ичӧт), сетӧ кузь гӧнъяса кӧйдыс.	Но сьӧдмусина степпезын главнӧй дикӧй турун — эта ковыль — злак, кӧдалӧн лиссэс щетина кодьӧсь (учӧт пакман площадьӧн) и кӧда вайӧ кузь пероа кӧдзыссэз.
Кор ковыльыс воас, эзысь кодь гӧнъясыс сылӧн вевттьӧны став дикӧй степсӧ, тӧла дырйи вӧрӧны валъясӧн.	Кӧр воӧ ковыль, то сылӧн серебристӧй пероэз вевттьӧны быдсӧн дикӧй степсӧ, тӧв дырни ӧтӧрӧ-мӧдӧрӧ куснясикӧ.
Ковыльлӧн да мукӧд степ выв злакъяслӧн вужъясыс кутчысьӧны дзик му веркӧс дорас, кытысь найӧ горша босьтӧны васӧ дженьыдик зэр бӧрын.	Ковыльлӧн вуджжез, а сідзжӧ и мӧдік дикӧй степнӧй злаккезлӧн паськалӧны матына му вевдӧрӧт, кытӧн нія горша кыскӧны учӧт зэррез бӧрын ас пытшкӧ ва.
Бобӧвӧй быдмӧгъяс жӧ, шуам, люцерна, вужнаныс пырӧны пыдӧджык, и сэні вужъясас налӧн быдмӧны азотобактерияяса моль кодьяс (клубеньки); тайӧ бактерияясыс босьтӧны сынӧдысь азот да озырмӧдӧны сійӧн мусӧ.	Боби быдмассэз жӧ, кыдз люцерна, пырӧны пыдӧжык, и сэтчин ны вуджжез вылын быдмӧны азото-бактерияэзӧн клубенёккез; эна бактерияэс босьтӧны воздухись азот и богатсьӧтӧны сійӧн мусин.
Степ выв турун вужъяс да идзьяс сісьмӧмла и артмис уна нэм чӧжӧн вывті бур (плодороднӧй) чернозёмнӧй мусин.	Вуджжез сісьмӧмсянь, а сідзжӧ степнӧй турун дерновинаэз сісьмӧмсянь и аркмисӧ уна веккез чулалӧм сьӧрна плодороднӧй сьӧдмусиннэз.
Лунвывлань да торъя нин асыв-лунвывлань (Каспийскӧй морелань матысмиг) степъяс лоӧны косӧсьджык да мусиныс водзынсӧ каштановӧй, а сэсся локтӧ югыд каштановӧй да солонцеватӧй.	Лунланьӧ, медӧддьӧн лун-асывлань (Каспий море дынӧ матӧтчикӧ) степпез лоӧны кӧсжыкӧсь и мусин ныын лоӧ перво каштановӧй, а сыбӧрын чочком каштановӧй да солонцеватӧй.
Татшӧм степъясын овсяница да ковыль сорӧн быдмӧ руд полынь; а солонцы вылын — сьӧд полынь.	Сэтшӧм степпезын быдмӧ ковыль да овсяница сорӧн руд полынь; а солонеццез вылын — сьӧд полынь.
Коръясыс сылӧн веськавлӧны сӧмын зэр бӧрын, а сэтчӧдз найӧ сэтшӧма топӧдчӧны, пӧшти оз тыдавны; медся кос тӧлысьясын сьӧд полынь дзикӧдз шыбитлӧ корсӧ.	Лиссэз сылӧн паськалӧны токо зэр бӧрын, а овлӧ нія сідз каттисьӧны, што почти оз тыдалӧ; медкӧс мисеччезӧ сьӧд полынь ассис лиссэсӧ чапкӧ совсем.
Гожӧм шӧр кежлӧ степ вижӧдӧ да рудмӧ бусла.	Гожум шӧрын степ вижӧтӧ и пыльсянь лоӧ руд.
Доналӧм сынӧд кайӧ енэжӧ, артмӧдӧ джуджыд вихрьяс, тӧвъяс нӧбӧдӧны куш степъясын «перекати-поле» быдмӧгъяс, кодъяс чегӧны вуж бердтіыс да сяръяс моз гӧгыльтчӧны тӧв ньылыд, разӧдӧны кӧйдыс.	Зэв ёна калитчӧм воздух лэбӧ нёболань, кытӧн керӧ вылын вына тӧввез; тӧввез осьта степпез кузя вашӧтӧны „перекати-поле“ быдмаслісь чеччалана шаррез, кӧдна чегӧны вудж бердісь да котӧртӧны тӧв кузя ӧтмӧдӧрӧ ассиныс кӧдзыссэсӧ чапкалікӧ.
Главнӧй нянь лунвылын да асыв-лунвылын шобді, а лунвылын ещӧ и кукуруза.	Лунвылын и лун-асыввылын главнӧй сюыс — шогді, а лунвылын эшӧ и кукуруза.
Не этша места босьтӧны сэні сідзжӧ подсолнечник, сакарнӧй свекла, фрукта пуяса садъяс да бахчаяс, кӧні вӧдитӧны арбузъясӧс да дыняясӧс.	Неетша местасӧ ныын занимайтӧны сідзжӧ подсолнушниккез, сахарнӧй свёкла, фрукта пуэзлӧн и бахчалӧн саддэз: арбуззэзлӧн да дыняэзлӧн саддэз.
Лунвыв Европаын быдмӧны во гӧгӧр веж коръяса пуяс, шуам, маслина, рожковӧй пу, да во гӧгӧр веж кустарникъяс: лавръяс, миртаяс, олеандръяс да мукӧд.	Лунвыв Европаын быдмӧны векзелёнӧй лисъя пуэз, шуам, маслина, рожковӧй пу да векзелёнӧй кустарниккез: лавраэз, миртаэз, олеандраэз и мӧдіккез.
Тулысын найӧ дзордзалӧны, чӧскыд дукаӧсь; а гожӧмын нярзьӧны да тырӧны бусӧн.	Тулысӧ нія чветитӧны да бура олӧны, а гожумнас гажтӧмӧсь, руд рӧмаӧсь да бусӧн вевттисьӧмӧсь.
Асланыс кузь вужъяснаныс найӧ босьтӧны васӧ пыді слӧйясысь мусьыс.	Асланыс кузь вуджжезӧн нія кыскӧны пыдын мусин слойезісь влага.
Коръяс налӧн чорыдӧсь, топыд кышаӧсь.	Лиссэз нылӧн чорытӧсь, топыт кучикаӧсь,
Гожӧмын найӧ видзӧны быдмӧгъясӧс ёна косьмӧмысь, а тӧлын вермӧны виччысьны кокньыдик кӧдзыдъясысь.	гожумнас нія берегитӧны быдмассэз ёна пакмӧмись, а тӧлӧн вермӧны терпитны неыджыт мороззэз.
Главнӧй нянь Лунвыв Европаын — ӧзима шобді; сійӧс кӧдзӧны сэні октябр-ноябр тӧлысьясын, тӧвся зэръяс кежлӧ, а вундӧны май-юнь тӧлысьясын.	Лунвыв Европаын главнӧй сю — ӧзима шогді; сійӧ кӧдзӧны сэтчин октябрын-ноябрын, тӧвся зэррез увтӧ, а вундӧны майын-июньын.
Садъясын вӧдитӧны сэні лунвывса фруктъяс: апельсинъяс, лимонъяс.	Саддэзын сэтчин вӧдитӧны лунвыв фруктаэз: апельсиннэз, лимоннэз.
Быдмӧга мир Европалӧн, кыдзи и климатыс сылӧн, бура лӧсялӧ мортлы олӧм вылӧ.	Веськыта висьтавны, Европаын быдмас мир кыдз и сылӧн климат, мортлӧ олӧм понда благоприятнӧй.
Европаын олысь йӧз тайӧс используйтісны; найӧ чинтісны дикӧй быдмӧгъяса плӧщадьсӧ (места), муяс вылын да садъясын вӧдитӧны культурнӧй быдмӧгъяс.	Народдэз Европаись этӧ используйтісӧ, чинтісӧ дикӧй быдмассэз увтісь площадь да пондісӧ ыббез вылын и саддэзын паськӧтны культурнӧй быдмассэз.
Миян Союзын паськыд местаяссӧ, кодъяс неважӧн на вӧліны вӧр пустӧшъясӧн войвылын либӧ пӧскӧтинаясӧн лунвылын, пыдіті гӧрӧны трактӧръясӧн да кӧдзӧны няньяс, кӧрым турунъяс да корнеплодъяс.	Миян Союзын паськыт пространствоэз, кӧдна неважын эшӧ ойвылын вӧлісӧ вӧрса кушиннэзӧн либо поскотинаэзӧн лунвылын, пыдына гӧрсьӧны тракторрезӧн да кӧдзсьӧны сюэзӧн, вердан туруннэзӧн да корнеплоддэзӧн.
Тадзи миян син водзын бӧръя 10 воӧн кыптіс Хибины дінын Кольскӧй кӧдж вылын, Войвыв полярнӧй круг (кытш) сайын, быттьӧкӧ ді (карта, 32 лб.) пемыд вӧръяс да тундраяс шӧрын, кӧні совхозъясӧн вӧчӧм муяс сетӧны бур урожайяс не толькӧ идлысь, но и зӧрлысь (шобді воӧ жӧ, но оз быд во).	Сідз, миян синнэз одзын бӧрья дас годдэзӧ мыччисис Кольскӧй кӧдж вылын Хибин дынын, Ойвыв полярнӧй круг сайын, кыдз бы остров (карта, 32 листбок) дикӧй вӧр да тундраэз коласын, кытӧн совхоззэзӧн лӧсьӧтӧм мусин сетӧ бур урожайез не токо идлісь, но и зӧрлісь (шогді тожӧ шогмӧ, но не быд годӧ).
Контрольнӧй юасьӧмъяс.	Контрольнӧй вопроссэз:
1. Кыдзи вежсьӧны быдмӧгъяс Европа гӧраясын подувсяньыс йылӧдзыс да мыйла?	1. Кыдз Европа керӧссэз вылын кок увтсянь йылӧдз вежсьӧны быдмассэз и мыля?
2. Висьталӧй вит нянь быдмӧг Европалысь войвывсянь лунвывлань вежсьӧм серти.	2. Висьталӧ Европаллсь вит сю быдмас ны вежсьӧмӧн ойвывсянь лунланьӧ.
3. Мый вӧсна миян Союз вӧчӧ гырысь воськовъяс дикӧй природаӧс освоитӧм кузя?	3. Мый увья миян Союз керӧ ыджыт шаггез дикӧй природа освоитӧмын?
[Европалӧн быдмӧг обласьтъяса карта.	[Европа быдмас областтезлӧн карта.
Кыдзи вежсьӧны быдмӧгъяс Бискайскӧй залив берегъяссянь Каспийскӧй море берегъясӧдз?]	Кыдз вежсьӧ быдмас пӧлӧс Bіскайскӧй залив береггезсянь Каспий море береггезӧдз?]
[Апельсин сад Лунвыв Италияын.	[Лунвыв Италияын апельсиннӧй сад.
Кӧні сулалӧ крестьянка, сэні кӧдзӧма ӧзима рапс (масличнӧй быдмӧг), а апельсинъяс улын быдмӧ ӧзима шобді.	Полоса, кытӧн сулалӧ крестьянка, кӧдзӧма ӧзимовӧй рапсӧн (виа быдмас), а апельсиннэз увтын быдмӧ ӧзимовӧй шогді.
Мыйла Италияын позьӧ кӧдзны нянь фрукта пуяс улӧ?]	Мыля Италияын туйӧ кӧдзны фрукта пуэз увтын сюэз.]
[Войвыв границаяс культурнӧй быдмӧгъяслӧн.	[Культурнӧй быдмассэзлӧн ойвыв границаэз.
Кутшӧм нянь быдмӧ мукӧдысь войвылынджык?	Кытшӧм сю аркмӧ ойвылынжык мӧдіккезся?
Корсьӧй места, кӧні Кольскӧй кӧдж вылын вӧдитӧны ид.]	Адззӧ места, кытӧн Кольскӧй кӧдж вылын вӧдитӧны ид.]
Животнӧйяс.	Животнӧй мир.
Сэки, кор Европаын гырысь местаяс босьтлісны вӧрзьӧдлытӧм пемыд вӧръяс да гӧрлытӧм степъясын гӧгӧр вольсасьліс ковыль, быдлаын овлісны вывті уна гырысь дикӧй животнӧйяс.	Сія кадӧ, кӧр Европаын паськыт пространствоэз занимайтісӧ ыджыт важся вӧррез да гӧртӧм местаэзын быдлаын павьяліс ковыль, омӧн обитайтісӧ зэв уна да гырись дикӧй животнӧйез.
Но ӧні Европаыд гӧль нин животнӧйяснад.	Ӧння кадӧ Европаыс ныӧн лоис беднӧйжык.
Средиземнӧй море берегъяс вылын гырысь дикӧй животнӧйяс пӧшти оз паныдасьлыны — найӧс бырӧдӧма нин ёна важъя нэмъясын.	Мушӧр море береггез дорын гырись дикӧй животнӧйез почти оз пантасьӧ — нія вийӧмӧсь ни важся веккезӧ.
Сӧмын кӧнсюрӧ гӧраясын джуджыд скалаяс костын колины да олӧны гӧра выв межъяс Корсика вылын да Сардинияын; да ещӧ тулысын да арын тайӧ странаяс пыр лэбӧны чукӧрӧн пӧткаяс.	Токо ӧтік-ӧтіклаын, керӧс скалаэз коласын (кытчӧ оз позь шедны мортлӧ) кольччисӧ овны Корсика да Сардиния вылын керӧс бараннэз; да эшӧ тулысӧ и арӧ эна странаэз пыр лэбзьывлӧны ыджыт стаяэзӧн перелётнӧй кайез.
Мудзӧмнысла найӧ пуксьылӧны шойччыны берегъяс пӧлӧн, да сэні унаӧс на пытшкысь кыйӧны охотникъяс.	Утомитчӧмӧсь (мыдзӧмӧсь), нія пуксьӧны береггез дорӧт шоччисьны, и сэтӧн унаӧс ны коласісь вийӧны вӧраліссез.
Мортӧн видзан животнӧйяс Лунвыв Европаын абу жӧ зэв уна, — гожся кадӧ пӧскӧтинаяс лёкӧсь, а видзьяс сэні этша.	Лунвыв Европаын горт животнӧйез сідз жӧ не сідз уна, сідз кыдз гожумӧн сэтчин поскотинаэс умӧльӧсь, а видззез сэтчин етшаӧсь.
Мӧсъяс пыдди крестьяна вӧдитӧны сэні посни скӧтӧс — ыжъясӧс да кӧзаясӧс, йирсьӧдӧны найӧс гӧра выв пӧскӧтинаяс вылын; вӧвъяс пыдди видзӧны осёлъясӧс да мулъясӧс (вӧв да осёл рӧдысь, вын сертиыс неуна омӧльджык вӧлысь).	Крестьяна сэтчин мӧссэз да вӧввез туйӧ вӧдитӧны баляэз да кӧзаэз, кӧднӧ видзӧны не ыджыт керӧс поскотинаэзын; вӧввез туйӧ вӧдитӧны осёллэз да муллэз (вӧвлӧн помесь осёлкӧт, кӧдалӧн выныс токо невна етшажык вӧвся).
Осёлъяслы оз ков вывті бур кӧрым: сёйӧны чорыд сутшкасян турун, да сӧмын шочыника сетлӧны налы юмов рожки (рожковӧй пуяслӧн плод).	Осёллэз корӧны сёянас етшажык: сёйӧны бытшкасян чорыт кӧс турун, и токо шочыника сетӧны нылӧ чӧскыт рожоккез (рожковӧй пуэзлісь плоддэз).
Сора вӧръясын Рытыввыв Европаын гырысь дикӧй животнӧйясӧс сідз жӧ пӧшти ставсӧ бырӧдӧма, сӧмын кӧнсюрӧ гӧра выв вӧръясын кольӧмаӧсь кӧинъяс да ошъяс (Карпатыын).	Рытвыв Европаын сора вӧррезас гырись дикӧй животнӧйес сідз жӧ почти вийӧмӧсь быдсӧн, токо мукӧд керӧс вӧррезын кольччисӧ кӧиннэз да ошшез (Карпаттэзын).
Гӧра выв вӧръясын Германияын эмӧсь на благороднӧй кӧръяс да козуляяс, но найӧ пӧшти ставныс лыд вылын: вӧръяслӧн кӧзяеваяс — помещикъяс — видзӧны найӧс, весигтӧ вердыштлӧны турунӧн, сэсся сетӧны ассьыныс кыйсян участокъяссӧ капиталистъяслы, кодъяс кыйсьӧны гажӧдчӧм могысь.	Германияын керӧс вӧррезас эмӧсь эшӧ благороднӧй кӧррез да козуляез, но нія почти быдсӧн лыд вылын: вӧррезлӧн хозяиннэз — помещиккез — берегитӧны нійӧ и нельки вердыштлӧны турунӧн, медбы сыбӧрын сетны ассиныс вӧралан участоккесӧ капиталисттэзлӧ, кӧдна вӧралӧны асланыс забава понда.
Джуджыд гӧраяс вылын — Карпатыын да Альпыын — паныдасьлӧны из козёлъяс да сернаяс.	Вылын керӧссэз вылын — Карпаттэзын да Альпаэзын — пантасьӧны иза козёллэз да сернаэз.
Та пыдди видзан животнӧйясӧс Рытыввыв Европаын вӧдитӧны сы мында, мый найӧс вердӧм вылӧ оз тырмы асланыс турунныс да асланыс няньясныс; уна зӧр, кукуруза пызь да жмыхъяс вайӧны сэтчӧ мукӧд странаясысь.	Зато Рытвыв Европаын горт животнӧйез сідз уна вӧдитӧны, што ны вердӧм вылӧ матӧ оз тырмӧ асланыс туруннэз, а сідз жӧ и няннез; уна зӧр, кукуруза пизь да жмыха вайсьӧны сэтчин мӧдік муэз вылісь.
Главнӧй скӧт тані — гырысь, сюра скӧт, медзэвсӧ разнӧй пӧрӧдаа йӧла скӧт.	Главнӧй пода эстӧн гырись сюра пода — унажыксӧ быд породаа йӧла пода.
Сійӧс вӧдитӧны и увтас местаясын, шуам, Голландияын (тані сійӧ йирсьӧ пӧшти во гӧгӧр веж лугъяс вылын), и гӧраясын.	Сійӧ вӧдитӧны и лажмытіннэзын, кыдз Голландияын (кытӧн сія почти быдса год видзсьӧ веж видззез вылын), и керӧссэз вылын.
Швейцарияын вӧтлӧны мӧсъясӧс джуджыд гӧра выв пӧскӧтинаяс вылӧ; лым сылӧм серти мӧс стадаяс кайӧны век вылӧджык да вылӧджык да гожӧм помас воӧны векӧвӧйя лымъяс дорӧдз.	Швейцарияын вашӧтӧны мӧссэсӧ вылынкерӧса поскотинаэзӧ: сы сьӧрті, кыдз сылӧны лыммез, мӧс стадоэз кайӧны сё вылӧжык и вылӧжык и гожум понӧ кайӧны векся лыммез дынӧдз.
Лысьтӧм йӧвсӧ быдлун нуӧны долинаясӧ, либӧ сыысь вӧчӧны зэв бур сыр.	Свежӧй йӧв быд лунӧ кыскӧны нето нуӧны ас вылын долинаэзӧ, нето сыись пуӧны зэв-бур рись.
Гӧра выв пӧскӧтинаясын вӧдитӧны сідз жӧ небыд вуруна ыжъясӧс; вуруныс налӧн мунӧ кыан фабрикаясӧ, а яйыс — сёян вылӧ.	Уна керӧс поскотинаэзын сідзжӧ паськӧтӧны тонкоруннӧй баляэз; вурун нылӧн мунӧ ткацкӧй фабрикаэзӧ, а яй — сёянӧ.
Европаын видзӧны сідз жӧ уна порсь да вӧв, но бӧръя кадас вӧв видзӧм чинӧ: автомобиль да трактор сувтӧны вӧв местаӧ.	Европаын вӧдитӧны сідзжӧ уна порссез да вӧввез, но медбӧрья кадӧ вӧв вӧдитӧмыс вуджӧ мӧдік планӧ: вӧв местӧ сувтӧны автомобиль да трактор.
Асыв-лунвыв Европа степъясын дикӧй животнӧйясысь кольӧмаӧсь медсясӧ грызунъяс, кодъяс сёйӧны нянь кӧдзаяс; сусликъяс, хомякъяс, тушканчикъяс, му кӧчьяс; найӧ вӧчӧны вывті ыджыд вред, сы понда морт мырсьӧ бырӧдны найӧс.	Лун-Асыввыв Европа степпезын дикӧй животнӧйез коласісь унажыксӧ кольччисӧ грызуннэз, кӧдна вердчӧны сю кӧдзӧммезӧн, кыдз: сусликкез, хомяккез, тушканчиккез, му кӧччез; нія керӧны зэв ыджыт вред, и морт пессьӧ, медбы нійӧ вийны быдсӧн.
Но тайӧ, дерт, абу кокни, — олӧны найӧ пыдын му пытшкас, позъясын; найӧ паськалӧмаӧсь весиг Рытыввыв Европаын Рейн юӧдз.	Эта удж абу кокнит, сідз-кыдз нія олӧны пыдын нораэзын и паськалісӧ нельки Рытвыв Европа кузя Рейн ю дынӧдз.
Степнӧй пӧткаяс: дрофаяс (дудакъяс) да стрепетъяс этша нин кольӧмаӧсь.	Степнӧй кайез жӧ: дрофаэз (дудаккез) да стрепеттэз кольччисӧ токо невна.
Дрофаяс (дудакъяс) бӧръя воясӧ бара ёна овмӧдчисны миян степъясын, боръясыд бырины да, кӧні войдӧр кыйӧдлісны найӧс охотникъяс.	Межаэз уничтожитӧмсянь дрофаэз (дудаккез) медбӧрья кадӧ миян ыббезын бӧра уна мыччисисӧ сідз-кыдз нійӧ межаэз вылас видзчисисӧ вӧраліссез, а ӧні озӧ.
Дрофаяс зэв гырысь пӧткаяс (тушанас 1 м. судаӧдз), турилӧн кодь кузь кокаӧсь; найӧ вайӧны мортлы пӧльза: бырӧдӧны муяс вылысь шыръясӧс да сусликъясӧс.	Дрофаэз ӧддьӧн гырись кайез (сувдаӧн ӧтік метрӧдз) кузь, кыдз туриэз, коккезаӧсь; нія вайӧтӧны польза — вийлӧны ыб шыррез да сусликкез.
Мортӧн видзан животнӧйяс миян степъясын сэтшӧмӧсь жӧ, кыдзи и сора вӧръяс полосаын, но тані бӧръя воясӧдз медзэвсӧ видзлісны не йӧла скӧт, а уджалан скӧт — волъяс уджалӧны тані вӧвъяскӧд радӧн.	Миян степпезын горт животнӧйез нія жӧ, кӧдна и сора вӧррез полосаын, неӧткодьӧсь токо сійӧн, што сэтӧн медбӧрья кадӧдз унажыкыс вӧлі не йӧла пода, а уджалан — воллэз сэтӧн уджалісӧ ӧтмымда вӧввезкӧт.
Ӧні миян степъясын уджалӧ сы мында трактор, мыйда абу и Рытыввыв Европаын.	Но ӧні миян степпезын мыччисисӧ сымда тракторрез, мымда абу и Рытвыв Европаын.
Миян колхозъяс ёна паськӧдӧны йӧла скӧт да порсьяс видзӧм, видзӧны сідз жӧ и вӧвъясӧс — му выв уджъяс нуӧдӧм вылӧ.	Миян колхоззэз бура пессьӧны вӧдитны йӧла пода да порссез, вӧдитӧны сідзжӧ и вӧввез, кӧдна колӧны ыб уджжез понда.
Таысь ӧтдор, вӧвъяс колӧны миянлысь странанымӧс дорйӧм вылӧ.	Этася, вӧв колӧ и миян страна оборона понда.
Лыска вӧръяс да тундраяс полосаын дикӧй животнӧйяс кӧть и шочмыштісны важ кадъяс серти, но ӧнӧдз на колины; вӧръясын ёна на олӧны уръяс, кӧчьяс, ручьяс, кӧинъяс; эмӧсь руд ошъяс да йӧраяс — медся гырысь животнӧйяс лыска вӧръяслӧн.	Лысъя вӧррез да тундраэз полосаын дикӧй животнӧйезлӧн мир одзза веккез сьӧрті кӧть и шочамис, но сёжӧ ассис медыджыт чертаэсӧ колис: вӧррезын эшӧ уна олӧны кӧччез, уррез, руччез, кӧиннэз; нешоча туйӧ пантавны руд ошшезӧс да лоссезӧс, лысъя вӧррезын кӧдна медгырись животнӧйез.
Сэні тӧвйӧны зэв уна пӧткаяс — дозмӧръяс, сьӧлаяс, таръяс, вӧрса байдӧгъяс.	Ныын тӧв кежӧ кольччӧны зэв уна кайез — сьӧлаэз, таррез, дозмӧррез, вӧр куропаткаэз.
Вӧрса пемӧсъясӧс кыйӧм — важнӧй промысел.	Вӧр звиррез вылӧ вӧралӧмыс лоӧ зэв ыджыт промыселӧн.
Тундраясын, торъя нин Новая Земля вылын да Шпицберген вылын, ӧнӧдз на паныдасьлӧны, шочиника, дикӧй кӧр стадаяс.	Тундраэзын, ӧддьӧнжыксӧ Виль Му вылын да Шпицберген вылын, ӧння виӧдз эшӧ пантасьӧны, кӧть и шоча, ойвыв дикӧй кӧр стадоэз.
Тундраын уна еджыд (тӧлын) байдӧг да еджыд (тӧлын) полярнӧй руч — песец.	Тундраэзын уна чочком (тӧлӧн) куропаткаэз да чочком (тӧлӧн) полярнӧй руччез — песеццез.
Гожся кадӧ тундраясын поздысьӧны дзодзӧгъяс, юсьяс, уткаяс да с. в.	А гожумся кадӧ тундраэзын позйисьӧны лэбзян кайез: вӧр дзодзоггез, юссез, уткаэз и с. одз.
Домашньӧй животнӧйясыс лыска вӧръяс полосаын — сюра гырысь скӧт (йӧла пӧрӧдаяс), ыжъяс да вӧвъяс.	Лысъя вӧррез полосаын горт животнӧйез — гырись сюра пода (йӧв породаэз), баляэз да вӧввез.
Но и тані тӧвся туйяс вылын вӧрын, керъяс кыскалігӧн, заводитӧны вермасьны вӧвъяскӧд гусеничнӧй тракторъяс.	Но и татӧн вӧрын тӧвся туйез вылӧт, вӧр кыскалікӧ, пондӧны вӧввезкӧт вермасьны гусеничнӧй тракторрез.
Тундраясын главнӧй видзан пемӧсъяс — войвыв кӧр да дадь помын ветлысь пон.	Тундраэзын главнӧй горт животнӧйез — ойвыв кӧр да кыскалан (ветлан) пон.
Ледовитӧй океан берегъяс вылын миллионъясӧн поздысьӧны каляяс.	Йыа океан береггез дорын позйисьӧны чайкаэз миллионнэзӧн.
Океанас, кӧні эм уна водоросль да посньыдик животнӧйяс, олӧ зэв уна чери — пӧткаяслы, а сідз жӧ тюленьяслы, моржъяслы да китъяслы сёян.	Океанын, сійӧн, мыля сэтчин зэв уна уялан вабыдмассэз (водоросллез) да поснитик животнӧйез, эм ӧддьӧн уна чери, кӧда служитӧ сёянӧн кайез понда, а сідз жӧ тюленнез понда, моржжез понда и киттэз понда.
Животнӧйясӧн озырлуныс тані ӧнӧдз на кольӧма, Европа войвыв странаясын этша олысьыс да.	Быдӧс эта животнӧй мирлӧн богатствоыс видзсьӧ ӧння виӧдз, сійӧн, мыля ойвыв Европа странаэз пуксьӧтӧмӧсь отирнас етша, шоча.
Европалысь рытыввыв да лунвыв берегъяссӧ кытшовтысь мореясын олӧ зэв уна чери.	Мореэзын, кӧдна миськалӧны Рытвыв да Лунвыв Европа береггез, эм ӧддьӧн уна чери.
Медся гырысьясыс черияс пытшкысь: лунвылын тунец да войвылын треска.	Медгыриссес ны коласісь: лунвылын тунец да ойвылын треска.
Но и посни чериыс зэв тӧдчана Европаын олысь йӧзлы сёян вылӧ: кыйӧны сійӧс вывті уна; главнӧйясыс посни черияс пытшкысь — войвылын сельди, лунвылын сардины да анчоус.	Но и поснитик черилӧн европеец сёянын эм значеннё, сідз-кыдз кыйсьӧ зэв уна; главнӧйес ны коласісь — ойвылын сельдь, лунвылын сардинаэз да анчоуссэз.
Контрольнӧй юасянъяс:	Контрольнӧй вопроссэз:
1. Мортӧн видзан кутшӧм животнӧйяс Европаын медколанаӧсь да мыйла?	1. Европаас кытшӧм горт животнӧйез медважнӧйӧсь и мыля?
2. Кутшӧм кӧджъяс да діяс пӧлӧн кыйӧны уна треска, сельди да сардины?	2. Кытшӧм кӧджжез да островвез береггез дорӧт доль кыйсьӧны уна трескаэз, сельддез да сардинаэз?
Население.	НАСЕЛЕННЁ.
Европаын олӧ 500 млн. морт — пӧшти нёльӧд юкӧныс став йӧз пытшсьыс.	Европаын 500 миллион морт — быд отир коласісь почти ӧтік нёльӧт часть (¼).
Атласса карта вылысь.	Карта сьӧрті атласын.
Кутшӧм местаясын Европаын населениеыс медся сук?	Кытшӧм местаэз Европаын населеннёӧн медтшӧкӧсь?
Висьталӧй увтасъяс, море берегъяс, діяс, кӧджъяс.	Шуӧ лажмытіннэз, море берег доррез, островвез, кӧджжез.
Кымын олысь квадратнӧй километр вылӧ воӧ Европа войвылын?	Ойвыв Европаын кыным морт усьӧ ӧтік квадратнӧй километр вылӧ?
Кымын пӧв этшаджык Германскӧй гӧраяс полосаын да Италияын серти?	Кынымись етшажык, нежели Германия керӧссэз полосаын да Италияын?
Европаын населениеыс меститчӧма зэв не ӧтмоза.	Европаын эта населеннёыс юкӧма ылӧ неӧтмоза.
Медся сука чукӧрмӧмасӧ Великобритания ді вылын, Рейн ю вом дорын да Германскӧй массивъяс подулын.	Ӧддьӧнжык сія тшӧкамӧма Великобритания остров вылын, Рейн уссёэз дынын да Германия массиввез кок увтын.
Тайӧ местаясыс сулалӧны важнӧй морскӧй туйяс дорын да из шом перъянінъяссянь матын.	Эна местаэз куйлӧны матын главнӧй море туйез дынын да матын изшом шедтан дынын.
Сэні кыптісны зэв уна каръяс — промышленнӧй да тӧргӧвӧй каръяс.	Сэтчин быдмисӧ зэв уна городдэз — промышленнӧйез да торговӧйез.
Олысь лыдыс сэні шӧркодя воӧ 100 мортысь унджык 1 кв. км вылӧ, мукӧд районъясас кайӧ 1000 мортӧдз дай унджык 1 кв. км вылӧ.	Шӧрӧт плотность сэтчин ӧтік кв. км вылӧ лоӧ 100 морт и унажык, мукӧд районас сибалӧ 1 кв. км вылӧ унажык 1000 мортся.
Тшӧкыда овмӧдчӧмаӧсь сідз жӧ Европа видз-му овмӧса полосаын Бискайскӧй заливсянь рытыввылын Чёрнӧй море берегъясӧдз да Волга юӧдз асыввылын, тані олӧ 25-сянь 100 мортӧдз 1 кв. км вылын.	Тшӧка пуксьӧма сідз жӧ Европалӧн сельскохозяйственнӧй полоса — рытвылын Бискайскӧй залив дынсянь да асыввылын Сьӧд море береггез дынӧдз и Волга ю дынӧдз — сэтӧн 1 кв. км вылын олӧны 25 мортсянь — 100 мортӧдз.
Тайӧ полосаас быдлаын сулалӧны гырысь сиктъяс, а на костын унаысь кыпӧдчӧны и заводъяс, кӧні перерабатывайтӧны быдмӧг да пемӧс прӧдуктаяс (вина пуан, сакар вӧчан, пызь изан, вый вӧчан заводъяс да с. в).	Эта полосаын быдлаӧт быдмисӧ унаотира поселеннёэз, а ны коласын нешоча пукалӧны и заводдэз, кӧдна перерабатывайтӧны быдмас да животнӧй продуктаэз (винокуреннӧйез, свеклосахарнӧйез, сюизаннэз и с. одз).
Лыска вӧръяса полосаын йӧзыс шоч, сэні ӧнӧдз на негырысь сиктъяс паныдасьлісны сӧмын юяс пӧлӧн; мукӧд местаас олысьыс зэв этша.	А лысъя пуэзлӧн полоса пуксьӧтӧма шоча, сэтчин и ӧння виӧдз неыджыт посаддэз пантасьлісӧ токо ю береггез дорӧт; быдӧс жӧ кольӧм пространствоыс етша отира.
СССР-ын, социалистическӧй овмӧс лӧсьӧдігӧн, йӧзыс кутіс сукмыны тшӧтш и тайӧ полосаас: тані выйӧдзтӧ вӧра-тундраын кыптӧны выль промышленнӧй центръяс, — шуам, Кировск (Хибинскӧй гӧраясын), а на гӧгӧр нюръясыс да вӧр кушинъясыс пӧрӧны видзьясӧ да муясӧ.	СССР-ын социалистическӧй строительство дырни населеннё пондӧ тшӧкамны и эта полосаын: сэтчин нельки вӧратундраын виль промышленнӧй центраэз, кыдз Кировск (Хибинскӧй керӧссэзын), а ны гӧгӧр нюррез да вӧр кушиннэз пӧрӧны видззезӧ да ыббезӧ.
Европаын олысь народъяс кызвыныс пырӧны индоевропейскӧй группаӧ.	Народдэз, кӧдна олӧны Европаын, унажыксӧ пырӧны индоевропейскӧй группаӧ.
Найӧ сёрнитӧны родственнӧй кывъяс вылын.	Нія баитӧны ӧтамӧд вылӧ вачкисяна кыввезӧн.
Медся уна лыда народъяс Европаын — славянскӧйяс, германскӧйяс да романскӧйяс; лыднаныс найӧ ӧтмындаӧсь мыда, ӧтувйӧн лоӧны 9/10 юкӧныс став олыссьыс Европаын.	Европаын медуна народдэс — эта славянскӧйез, германскӧйез и романскӧйез; лыдӧн нія ӧтамӧдкӧт лоӧны, позьӧ шуны, ӧтмымда и ӧтлаын быдӧссӧ — Европа населеннё коласісь ӧкмыс дасӧт (9/10).
Славянскӧй народъяс олӧны пӧшти став Асыввывъевропейскӧй равнинаас, дай, таысь ӧтдор, мыйкӧ мында Шӧр Европаын Польшаын, Чехословакияын, — мыйкӧ мында Лунвыв Европаын — Югославияын да Болгарияын.	Славянскӧй народдэз населяйтӧны почти быдсӧн Асыввывьевропейскӧй ровнӧйин и, этася, олӧны мымдакӧ Шӧр Европаын — Польшаын, Чехословакияын — и мымдакӧ Лунвылын — Югославияын да Болгарияын.
Славянскӧй кывъяс сэтшӧм матынӧсь мӧда-мӧдныскӧд, мый, например, роч морт либӧ украинец кӧ воасны Болгарияӧ, найӧ вермасны переводчиктӧг сёрнитны болгаракӧд.	Славянскӧй кыввез сідз вачкисьӧны ӧтамӧд вылӧ, што, шуам, роч либо украинец, локтасӧ кӧ Болгарияӧ, вермас вуджӧтісьтӧг баитны болгаррезкӧт.
Атласса карта вылысь.	Атласын карта сьӧрті.
Петкӧдлӧй, кӧні олӧны рочьяс, белоруссъяс, украинецъяс.	Мыччалӧ, кытӧн олӧны роччез, белоруссэз да украинеццез.
Кутшӧм народъяс олӧны Польшаын да Чехословакияын?	Кытшӧм народдэз олӧны Польшаын да Чехословакияын?
Кутшӧмъяс Югославияын да Болгарияын?	Кытшӧмӧсь Югославияын да Болгарияын?
Корсьӧй, кӧні государствояслӧн границаясыс ёна торъялӧны народъяс границаысь.	Адззӧ, кытӧн государство границаэз ӧддьӧн мӧдкодьӧсь народдэз граница сьӧрті.
Германскӧй кывъяс вылын сёрнитысь народъяс олӧны медзэвсӧ Севернӧй да Балтийскӧй море берегъяс вылын.	Народдэз, кӧдна баитӧны германскӧй кыввезӧн, унажыксӧ олӧны Ойвыв да Балтий мореэз берег дорӧт.
Германскӧй народъяслӧн кывъясыс матынӧсь жӧ мӧда-мӧдныскӧд, но абу сэтшӧм матынӧсь, кыдзи славянскӧй народъяслӧн; англичана кывйӧ пырӧма уна романскӧй кыв (<rus>слово</rus>).	Германскӧй народдэзлӧн кыввез ӧтамӧд коласын сідзжӧ вачкисьӧны, кӧть не сымда, кыдз славянскӧйез; англичаналӧн кыввезын эмӧсь уна романскӧй кыввез.
Атласса карта вылысь.	Атласын карта сьӧрті.
Петкӧдлӧй, кӧні олӧны немецъяс, датчанаяс, шведъяс да норвежецъяс.	Мыччалӧ, кытӧн олӧны немеццез, датчана, шведдэз да норвежса.
Кутшӧм государствоясын олӧны голландецъяс да англичана?	Кытшӧм государствоэзын олӧны голландчи да англичана?
Романскӧй народъяс олӧны Францияын да Пиренейскӧй, Апеннинскӧй да мыйкӧ мында Балканскӧй полуостров вылын.	Романскӧй народдэз населяйтӧны Франция да кӧджжез: Пиренейскӧй, Апеннинскӧй да мымдакӧ Балканскӧй.
Найӧ сёрнитӧны важ римляна латинскӧй кывйысь петӧм кывъяс вылын.	Нія баитӧны кыввезӧн, кӧдна аркмисӧ важынся римляна латинскӧй кылісь.
Атласса карта вылысь.	Атласын карта сьӧрті.
Висьталӧй, кутшӧм романскӧй народъяс олӧны Пиренейскӧй да Апеннинскӧй полуостровъяс вылын.	Шуӧ романскӧй народдэз, кӧдна олӧны Пиренейскӧй да Апеннинскӧй кӧджжез вылын.
Кутшӧм романскӧй народ олӧ Нижнедунайскӧй увтасын?	Кытшӧм романскӧй народ олӧ Нижнедунайскӧй лажмытінын?
Мукӧд народъясысь медся уна лыдаӧн лоӧны еврейяс; найӧ олӧны став европейскӧй государствоясын, торъя нин унаӧн олӧны Польшаын да Румынияын; сэсся — грекъяс, найӧ олӧны Балканскӧй полуостров лунвылын.	Мӧдік народдэз коласісь унажык тӧдчанаӧсь еврейез, кӧдна олӧны быд европейскӧй государствоын и медунаӧсь Польшаын да Румынияын, и греккез, кӧдна обитайтӧны Балкан кӧдж лунвылын.
Таысь ӧтдор, Европаын олӧны народъяс монгольскӧй группаысь: финъяс, эстонецъяс, мадьяръяс, турокъяс, татараяс да мукӧд.	Этася, Европаын олӧны монгольскӧй группаись народдэз: финнэз, эстонеццез, мадьяррез, туроккез, татариннэз да мӧдіккез.
Европаса народъяслӧн таблица.	Европа народдэзлӧн таблица.
1. Славянскӧй кывъяс вылын сёрнитысь народъяс: а) асыввыв славяна — рочьяс, украинецъяс, белоруссъяс; б) рытыввыв славяна — полякъяс, чехъяс, словакъяс; в) лунвыв славяна — сербъяс, хорватъяс, словенъяс, болгаръяс.	1. Народдэз, кӧдна баитӧны славянскӧй кыввезӧн: а) асыввыв славьяна — роччез, украинеццез, белоруссэз; б) рытвыв славяна — поляккез, чеххез, словаккез; в) лунвыв славяна — серббез, хорваттэз, словеннэз, болгаррез.
2. Романскӧй кывъяс вылын сёрнитысь народъяс: а) французъяс, б) итальянецъяс, в) испанецъяс да португалецъяс, г) румынъяс.	2. Народдэз, кӧдна баитӧны романскӧй кыввезӧн: а) француззэз, б) итальянеццез, в) испанеццез да португалеццез, г) румынеццез.
3. Германскӧй кывъяс вылын сёрнитысь народъяс: а) скандинавецъяс — шведъяс, норвежецъяс, датчанаяс; б) немецъяс; в) голландецъяс; г) англичана.	3. Народдэз, кӧдна баитӧны германскӧй кыввезӧн: а) скандинавеццез — шведдэз, норвежеццез, датчана; б) немеццез; в) голландеццез; г) англичана.
4. Литовецъяс да латышъяс.	4. Литовеццез да латышшез.
5. Грекъяс да албанецъяс.	5. Греккез да албанеццез.
6. Кельтскӧй кывъяс вылын сёрнитысь народъяс; а) баскияс, б) бретонецъяс, в) ирландецъяс.	6. Народдэз, кӧдна баитӧны кельтскӧй кыввезӧн: а) басккез, б) бретонеццез, в) ирландеццез.
7. Еврейяс — олӧны разнӧй странаясын.	7. Еврейез, кӧдна олӧны быд странаын.
8. Урало-алтайскӧй народъяс: а) финно-угорскӧйяс — мадьяръяс (венгръяс), комияс, вотякъяс; б) рытыввыв финнъяс — суоми (Финляндияын), карелъяс, эстъяс.	8. Урало-алтайскӧй народдэз: а) финно-угррез — мадьяррез (венгеррез), комиэз, вотяккез (удмурттэз); б) рытвыв финнэз — соуммез (Финляндияын), кареллэз, эстонеццез.
9. Тюркскӧй народъяс: а) турокъяс, б) османъяс, в) татара.	9. Тюркскӧй народдэз: а) туроккез — османнэз, б) татара.
Европалӧн политическӧй карта.	Европалӧн политическӧй карта.
Главнӧй государствояс Европаын — СССР, Германия, Франция, Англия да Италия.	Европаын главнӧй государствоэз: СССР, Германия, Франция, Англия да Италия.
Тайӧ государствоясас олӧ 320 млн. морт гӧгӧр, джынсьыс унджык став Европаса олыссьыс.	Ныын олӧны 320 миллион морт гӧгӧр, мӧднёж шуны, джынся унажык быдӧс Европа населеннёись.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Петкӧдлӧй тайӧ государствояссӧ да висьталӧй налысь столицаяссӧ.	Мыччалӧ быдсӧн энӧ государствоэсӧ и шуӧ нылісь столицаэз.
Петкӧдлӧй СССР-кӧд пограничнӧй государствояс: Финляндия, Эстония, Латвия, Польша да Румыния.	Мыччалӧ государствоэз, кӧдна граничитӧны миян СССР-кӧт: Финляндия, Эстония, Латвия, Польша да Румыния.
Скандинавскӧй полуостров вылын эм площадьныс серти ыджыдкодь кык государство: Швеция — столицаыс сылӧн Стокгольм, да Норвегия — столицаыс Осло.	Скандинав кӧдж вылын эмӧсь асланыс ыджыт площадьӧн кык государство: Швеция, — столица сылӧн Стокгольм, и Норвегия — столица Осло.
Ютландскӧй полуостров вылын да Датскӧй діяс вылын сулалӧ Дания, столицаыс сылӧн Копенгаген, сулалӧ Зунд пролив берег вылын.	Ютландия кӧдж вылын и Датскӧй островвез вылын паськалӧма Дания, кӧдалӧн Копенгаген столица сулалӧ Зунд пролив берег дорын.
Рейн ю вом дорын сулалӧны кык государство — неыджыд плӧщадяӧсь, но тшӧкыд олысяӧсь: Голландия — столицаыс Гаага да Бельгия — столицаыс Брюссель.	Рейн уссё дынын паськалӧмась кык государство — неыджытӧсь асланыс площадьӧн, но ӧддьӧн тшӧка пуксьӧтӧмась отирӧн: Голландия, кӧдалӧн столицаыс Гаага да Бельгия, кӧдалӧн столицаыс Брюссель.
Пиренейскӧй полуостров вылын сулалӧ вель ыджыд Испания, столицаыс сылӧн Мадрид — полуостров шӧрас (пытшкас).	Пиреней кӧдж вылын эм зэв паськыт Испания, столицаыс кӧдалӧн Мадрид, пукалӧ кӧдж пытшкын.
Сэні жӧ океан берег вылын сулалӧ Португалия — столицаыс Лиссабон.	Сэтчин жӧ океан берег дорын куйлӧ Португалия, кӧдалӧн столицаыс Лиссабон.
Балканскӧй полуостров лунвылын сулалӧ Греция, столицаыс Афины, войвывланьын сыысь — Албания, Югославия, столицаыс Белград да Болгария, столицаыс София.	Балкан кӧдж лунвылын эм Греция, кӧдалӧн столицаыс Афины; сысся ойвылынжык паськӧтӧма Албания, Югославия Белград столицаӧн да Болгария София столицаӧн.
Асыввылын неыджыд пласт Балканскӧй полуостровлысь босьтӧ (занимайтӧ) Турция, и сэні жӧ Босфор берег вылын сулалӧ ыджыд кар Турциялӧн — Стамбул; столицаыс Турциялӧн, Анкара, сулалӧ Малӧй Азия шӧрын.	Асыввылын Балканлісь неуна кӧджсӧ занимайтӧ Турция, и сэтӧн Босфор берег дорын сулалӧ Турциялӧн ыджыт город — Стамбул; столица жӧ сылӧн, Анкара, кӧда сулалӧ шӧрас Учӧт Азияын.
Европа шӧрын сулалӧны мореяслань петтӧг нёль государство: Швейцария — столицаыс Берн; Австрия — столицаыс Вена; Чехословакия — столицаыс Прага да Венгрия — столицаыс Будапешт.	Европа шӧрас паськалӧмась нёль государство, кӧдна оз петӧ мореэзлань: Швейцария Берн столицаӧн, Австрия Вена столицаӧн, Чехословакия Прага столицаӧн да Венгрия Будапешт столицаӧн.
Управление сертиныс мукӧд государствоясыс Европаын лоӧны монархияясӧн, кыдзи Англия, Швеция, Италия да мукӧд, ӧткымынъясыс — республикаяс, шуам Франция, Польша да мукӧд.	Управленнё сьӧрті Европаын мукӧд государствоэз лоӧны монархическӧйӧсь, кыдз Англия, Швеция, Италия да мӧдіккез, мукӧддэс жӧ — республикаэз, кыдз Франция, Польша да мӧдіккез.
Став государствоясыс Европаын, СССР-ысь кындзи, капиталистическӧй государствояс, сэні веськӧдлӧны гырысь капиталистъяс да помещикъяс.	Европаас быдсӧн государствоэз, кытчӧ оз пыр токо СССР, капиталистическӧйӧсь; ныын веськӧтлӧны гырись капиталисттэз да помещиккез.
Татшӧм стройыс вайӧдіс европаса народъясӧс мирӧвӧй войнаӧдз, мирӧвӧй кризисӧдз да безработицаӧдз.	Эта стройыс вайӧтіс Европаись отирсӧ мировӧй войнаӧдз, мировӧй кризисӧдз и уджтӧг кольччӧмӧдз (безработицаӧдз).
Уна государствоясын котыртӧма фашистскӧй партияяс, кодъяс террорӧн кӧсйӧны пӧдтыны рабочӧй движение.	Не ӧтік государствоын организуйтӧмась фашистскӧй партияэз, террор методдэзӧн, кӧдна мӧдӧны пӧдтыны рабочӧй движеннёэз.
Некымын странаясын (шуам, Германияын, Италияын) фашистъяс киын власьт.	Мукӧд государствоэзын (кыдз Германияын, Италияын) фашисттэс сулалӧны власть дынын.
Карта вылысь.	Карта сьӧрті.
Мӧвпыштӧй сідз, мый ті быттьӧкӧ лэбзянныд аэроплан вылын Москваысь Мадридӧ — висьталӧй, кутшӧм государствояс весьтӧд ті кутад лэбзьыны да кутшӧм каръяс аддзыланныд?	Думайтӧ аскежаныт, што ті лэбзятӧ аэропланӧн Москвасянь Мадридӧ — висьталӧ, кытшӧм государствоэз вевдӧрӧт ті пондат лэбзьыны и кытшӧм городдэз адззылат?

@@ Строка 1: / Строка 1: @@
@@ Строка 1151: / Строка 1156: @@
 |Причина сія, што вӧрын мусин кӧть кӧр видзӧ асьсӧ влажнӧйӧн, кӧда дырни нӧгыльыс кокнита сотчӧ да растворяйтчӧ ваын; зэррез бӧрын ва нуӧ этӧ нӧгыльсӧ мымдакӧ мусиныс увдӧрись плассэзӧ, а мымдакӧ нельки шоррезӧ да юэзӧ; кольччӧ сія токо медвевдӧр мусин слойын, кызанас дас кыным сантиметр, а пыдынжыка куйлӧ чочком слой, кӧдаын нӧгыльыс абу и вачкисьӧ пӧим вылӧ, мыйсянь и вӧр мусиннэз шусьӧны шаргуннэзӧн.
 |-
-|Ещӧ пыдынджык подзолистӧй мусинъясын тшӧкыда куйлывлӧ пемыдруд кӧрта (железистӧй) слӧй, кытӧні эм ортштейнлӧн чорыд чиръяс, изторъяс либӧ пластинкаяс.
+|Ещӧ пыдынджык подзолистӧй мусинъясын тшӧкыда куйлывлӧ пемыдруд кӧрта (железистӧй) слӧй, кытӧні эм ортштейнлӧн чорыд чиръяс, изторъяс либӧ пластинкаяс. Ортштейнӧн шуӧны сэтшӧм порода, кытчӧ пырӧны кӧрта веществояс да мыйкӧ мында перегной, коді ва сор лэччӧ вылыс слӧйсьыс.
 |Эшӧ пыдынжыка шаргуна мусиннэз пытшкын нешоча куйлӧ сьӧд кодь руд железистӧй слой, кӧда видзӧ ас пытшкас чорыт комококкез, изоккез либо ортштейн пластинкаэз — сідз шусьӧ порода, кӧдаын эмӧсь кӧрт веществоэз и мымдакӧ нӧгыль, кӧда миськалӧма вевдӧр слойись.
 |-
-|Ортштейнӧн шуӧны сэтшӧм порода, кытчӧ пырӧны кӧрта веществояс да мыйкӧ мында перегной, коді ва сор лэччӧ вылыс слӧйсьыс.
+|Кӧнсюрӧ, Германияын да миян СССР-ын, сэтшӧм пыдӧ гӧрӧны подзолистӧй муяссӧ, мый путкыльтчӧ ортсӧ ортштейныс, пинёвтігӧн сійӧ дрӧбитчӧ; сэки вылыс слӧяс унджык лоӧ перегнойыс да сыысь подзолистӧй муяс бурмӧны.
 |Мукӧд местаэзын, Германияын да миян СССР-ын, сідз пыдына гӧрӧны шаргуна муэсӧ, што ортштейн бергӧтчӧ вевдӧрӧ; посньӧтӧны сійӧ пинялӧмӧн: этасянь нӧгыльыс содӧ и шаргуна мусинлӧн плодородияыс лэбӧ.
 |-
-|Кӧнсюрӧ, Германияын да миян СССР-ын, сэтшӧм пыдӧ гӧрӧны подзолистӧй муяссӧ, мый путкыльтчӧ ортсӧ ортштейныс, пинёвтігӧн сійӧ дрӧбитчӧ; сэки вылыс слӧяс унджык лоӧ перегнойыс да сыысь подзолистӧй муяс бурмӧны.
+|Перегнойыс омӧля кутчысьӧ вылыс слӧяс сы понда, мый подзолистӧй мусинъяс кислӧйӧсь, а кислотаын перегной кокниа растворитчӧ.
 |Нӧгыльыс умӧля видзсьӧ вевдӧрись слояс сійӧн, што шаргуна мусиннэз — шӧмаӧсь, а шӧмас нӧгыльыс растворяйтчӧ кокнита.
 |-
-|Перегнойыс омӧля кутчысьӧ вылыс слӧяс сы понда, мый подзолистӧй мусинъяс кислӧйӧсь, а кислотаын перегной кокниа растворитчӧ.
+|Подзолистӧй муяслӧн структураыс бус кодь, сы понда зэр бӧрын на вылын артмӧ чорыд корка.
 |Шаргуна мусиннэзлӧн структура (строеннё) — пыля, мыйсянь нія зэррез бӧрын вевттиссьӧны коркаӧн.
 |-
-|Подзолистӧй муяслӧн структураыс бус кодь, сы понда зэр бӧрын на вылын артмӧ чорыд корка.
+|Сы вӧсна подзолистӧй мусинъяс омӧля чужтӧны, торъя нин сэтшӧм инъясын, кӧні найӧ артмӧмаӧсь ледник моренаяс вылын.
 |Быдсӧн этасянь шаргуна мусиннэз етшаплодороднӧйӧсь, ӧддьӧнжыксӧ сэтчин, кытӧн нія аркмисӧ йы моренаэз вылын.
 |-
-|Сы вӧсна подзолистӧй мусинъяс омӧля чужтӧны, торъя нин сэтшӧм инъясын, кӧні найӧ артмӧмаӧсь ледник моренаяс вылын.
+|Став подзолистӧй муяслы колӧ куйӧд, асьныс найӧ зэв гӧльӧсь азотӧн да.
 |Быдсӧн шаргуна мусиннэз корӧны асьнысӧ удобряйтны назёмӧн, сідз кыдз нія ӧддьӧн беднӧйӧсь азотӧн.
 |-
-|Став подзолистӧй муяслы колӧ куйӧд, асьныс найӧ зэв гӧльӧсь азотӧн да.
+|Но налы бура лӧсялӧ и «веж вынсьӧдас»: бобӧвӧй быдмӧг кӧдзаяс, шуам люпин кӧдза, найӧс му пытшкас гӧрӧмӧн.
 |Но нія бура принимайтӧны и „веж удобреннё": бобиа быдмассэз кӧдзӧм, кыдз люпинӧс, нійӧ му пытшкӧ гӧрӧмӧн.
 |-
-|Но налы бура лӧсялӧ и «веж вынсьӧдас»: бобӧвӧй быдмӧг кӧдзаяс, шуам люпин кӧдза, найӧс му пытшкас гӧрӧмӧн.
+|Люпин вужъясын эмӧсь бактерияяс (босьтӧны азотсӧ сынӧдысь), да веж люпинсӧ му пытшкас гӧрӧмыс озырмӧдӧ подзолъяссӧ азотӧн.
 |Люпин вуджжез вылын эмӧсь бактерияэз, кӧдна босьтӧны воздухись азот, и зелёнӧй люпинӧс му пытшкӧ гӧрӧмыс богатсьӧтӧ шаргуна мусиннэсӧ азотӧн.
 |-
-|Люпин вужъясын эмӧсь бактерияяс (босьтӧны азотсӧ сынӧдысь), да веж люпинсӧ му пытшкас гӧрӧмыс озырмӧдӧ подзолъяссӧ азотӧн.
+|Бура лӧсялӧ сідзжӧ клевер, — сійӧ кыз да сочнӧй вужъясын чукӧрмӧ уна азот.
 |Этатшӧм жӧ действия сетӧ и клевер, кӧда ӧктӧ уна аслас кыз да сочнӧй вуджжезӧ азот.
 |-
-|Бура лӧсялӧ сідзжӧ клевер, — сійӧ кыз да сочнӧй вужъясын чукӧрмӧ уна азот.
+|Подзолъяс бурмӧдӧм могысь Германияын, а сідзжӧ миян СССР-ын муас сюйӧны извесьт — сійӧ бырӧдӧ кислотносьтсӧ да бурмӧдӧ муыслысь тэчассӧ, — артмӧ шыдӧса кодь тэчас, а сійӧ зэв буртор культурнӧй быдмӧгъяслы:
 |Германияын, а сідзжӧ и миян СССР-ын, шаргуна муэз бурсьӧтӧм понда мусинӧ содтіссьӧ известь — сія вийӧ шӧм да сетӧ сылӧ туся строеннё, кӧда ёна колӧ культурнӧй быдмассэзлӧ.
 |-
-|Подзолъяс бурмӧдӧм могысь Германияын, а сідзжӧ миян СССР-ын муас сюйӧны извесьт — сійӧ бырӧдӧ кислотносьтсӧ да бурмӧдӧ муыслысь тэчассӧ, — артмӧ шыдӧса кодь тэчас, а сійӧ зэв буртор культурнӧй быдмӧгъяслы: шыдӧса кодь тэчаса муӧ быдмӧгъяслӧн вужъясыс сука да пыдӧ пырӧны.
+|шыдӧса кодь тэчаса муӧ быдмӧгъяслӧн вужъясыс сука да пыдӧ пырӧны.
 |Туся строеннё сьӧрті вуджжез тшӧка лапьясьӧмӧн пырӧны мусин пытшкӧ.
 |-

География 6 1935 ru kv kpv koi — различия между версиями

Версия 11:00, 16 рака 2025

Навигация

Персональные инструменты

Ним пространствояс

Варианты

Просмотры

Ещё

Корсьысьӧм

Навигация

Инструментъяс