Коми термин кывкуд (1934)

PROEKT

KOMI OBISPOLKOM BERDSA VЬĻ ALFAVIT KOMIŢET

KOMI ŢERMINOLOGIJA SLOVAR (ḐELƏVƏJ GIƵƏD KUẒA)

LEƷƏMA RUKOPIŞ PRAVAƏN

Komi GIZ Sьktьvkar 1934

VЬĻ ALFAVIT OBKOMŞAN

Tajə slovarьs leʒşə kьʒ proekt, rukopiş pravaən. Leʒşə sь vəsna, medьm voʒvьv vidlavnь da ņeļuçkijassə veşkədlьnь. Vьļ alfavit Oʙkom kutə naḑeja, mьj parţijnəj, komsomoļskəj da profsojuznəj oʙᵴєestvennoşţ tajə proektsə vidlalasnь da şetasnь kolana donjaləm. Bura vidlaləm da donjaləm mьşţi tajə slovar proektsə loə leʒəma sodtaləmjasən oficiaļnəj spravoçņik pьḑḑi. Tajə slovarьs siʒ-ƶə loə maţerialən nauçnəj ţermino-orfografiçeskəj konferencija keƶlə. Proektsə vidlaligən kolə kutnь tədvьlьn: 1. Jonaə gəgərvoana tajə ţerminjasьs veƶərtas ʙokşaņьs. 2. Jonaə ləşalə veƶərtas petkədləmnas komi ţerminьs roç ţerminsə petkədligas. 3. Jonaə kokņida ᵴuşənь da giƶşənь komi kьvjə vьļ boştəm ţerminjasьs, oz-ə poẓ veƶnь məd, ʙurзьk ţerminən. 4. Jonaə sootvetstvujtənь komi grammaţika zakonjasьslь sijə ţerminjasьs, kodjasəs ləşədəma kьvvəçan suffiksjas sodtəmən. (Indəd, vidləg, tujdəd da s. v.). Stav indədjassə mədədnь Komi Oʙispolkom ʙerdsa Vьļ Alfavit Komiţetlь, Sьktьvkar. Komi OIK ʙerdsa V. A. Komiţetьn otvetstvennəj şekretar Juļ 31 lun, 1934 vo. Iv. Taraʙukin.

ƏTKЬMЬN INDƏDJAS SLOVAR DINƏ (VOƷKЬV PЬḐḐI)

„Vьļ soclaļişţiçeskəj kuļtura teçəmьn granḑioznəj mogjaskəd єəє mijan voʒьn suvtədəma i kьv orgaņizujtəm da paraẓiţivnəj xlamьş sijəs vesalan mog... Səstəm kьv vəsna, veƶərtas ʙokşaņ toçnəj, leçьd kьv vəsna vermaşəm em kuļtura əruḑijə vəsna vermaşəm“ (M. Gorkij) *1). Ļiţeraturnəj komi kьv zev jon əruḑijə komi uзalьşjaslən sociaļizm strəitəmьn, klassjas kost vermaşəmьn, nacionaļnəj formaa, proļetarskəj pьєkəsa kuļtura teçəmьn. Ļiţeraturnəj komi kьv çuzi da səvmis Okţaʙrsa revoļucija ʙərьn, jona ozьrmis, jonmis da ᵴьļalis ənija kadəʒ. No səvməm da ozьrməmьskəd єəє komi ļiţeraturnəj kьvjьn em ənəʒ-na ʙьdşama pələs „paraẓiţivnəj xlamьs“. Vəlinь daj eməş ļiţeratura kьv ləşədəmьn nacionaļişţiçeskəj da mukədşama poļiţiçeski vrednəj napravļeņņəjaslən koļasjasьs. Ənija kadə, proļetariat ḑiktatura dьrji, kommuņist parţija veşkədləm ulьn nacionaļnəj kuļturajas rozjalan kadə, ļiţeraturnəj komi kьv ᵴьļədəm da „paraẓiţivnəj xlamşьs“ vesaləm — zev ьзьd kuļturno-poļiţiçeskəj mog. Medşa-ņin joşa sulalə tajə mogьs komi ţerminologija ləşədəm da ᵴьļədəm ʙokşaņ. Ļiţeraturaьn (kņiga-gaẓet kьvjьn) daj uçreƶḑeņņəjas da orgaņizacijajas kost giƶaşəmьn, torja ņin jona ḑeləvəj şorņiьn (dokladjas dьrji, vьstupajtigjas) zev tədçana ţerminologiçeskəj raznoʙoj, a mukəd dьrjiьs i veşkьda komi kьv єьkədləm **2), aslьs pələs, uзalьş jəzlь gəgərvotəm kьv ləşədləm da s. v. Medьзьd mogьs uçreƶḑeņņəjaslьş da orgaņizacijajaslьş giƶaşəmsə komi kьv vьlə vuзədəmьn, kņiga, gaẓet komi kьv vьlьn leʒəmьn sььn i em, med matьştnь səvet apparatsə da kņiga-gaẓetsə, ļiţeraturasə uзalьş jəz dinə da sijən otsavnь nəᵴta paşkьda kьskьnь najəs sociaļizm teçəmə, otsavnь uзalьş jəzəs sociaļişţiçeskəja perevoşpitajtnь. Ļiţeraturnəj kьv ləşədəmьn, ţerminologija ʙokşaņ sijəs ᵴьļədəmьn poduvnas kolə ʙoştnь sociaļizm strəitьş, voʒməstçьş komi uзalьş jəzlьş ənija lovja kьvsə, med ļiţeraturnəj kьvjьs vəli gəgərvoanaзьk uзalьş jəzьslь. Oktaʙrsa revoļucijaən çuztəm vьļ veƶərtasjaslь kolənь vьļ ţerminjas, kodjas aʙuəş komi kьvjas. Seєəm ţerminjas kovmas ʙoştnь mukəd kьvjasьş i medvoʒ poʙedonosnəj roç proļetariat kьvjьş, revoļucija ʙərşa roç kьvjьş. Medşasə-ņin markşizm-ļeņiņizmlьş osnovnəj ţerminjassə, kodjas pьrəmaəş aʙu səmьn roç roʙoçəj klass oləmə, no i meƶdunarodnəj roʙoçəj dviƶeņņəə, kovmas ʙoştnь ʒoņnas roç kьvjьş. Siʒ: ʙolᵴevizm, ļeņiņizm, markşizm, proļetariat, revoļucija, səvet da s. v. Internacionaļnəj — nauçnəj da ţexņiçeskəj ţerminjas, ᵴuam: ţexņika, eļektriçestvo, fiẓika, traktor, ţeļegraf, raḑio da s. v. siʒ-zə ʒoņnas pьrasnь ļiţeraturnəj komi kьvjə internacionaļnəj ţerminologijaьş. Komi kьvjьn internacionaļnəj da roç ţerminjas ispoļzujtəm jьlьş kovmas indьnь poļiţiçeski vrednəj kьk napravļeņņə vьlə: əţiьs nacional-ᵴoviņizmlən koļasjas, „va komi“ kьv ləşədəmlaņ ziļəm, roç da internacionaļnəj ţerminjasən ignorirujtəm, najəs komi kьv vьlə „vuзədəm“. Suam, proļetariat kьv vuзədənь „muvьv koņərjas“, ţipografija — „ņiga ļiçkalan in“, kulak — „topьda olьş“ da s. v. Kolə ᵴunь, mьj taєəm veƶņədləmьs kьsşə ənəʒ. Komi ļiţeraturnəj kьvjьn pьr-na em trudoḑeņ — lunuʒ, ḑeņga — şəm (kəţ lovja şorņias i aʙu-ņin pəᵴţi „şəm“ ţerminьs). Mədьs — veļikoḑerƶavnəj ᵴoviņizmlən koļasjasьs, ziļəm şujnь komi kьvjə seєəm ţerminjas, kodjasəs poẓə vuзədnь komi kьv vьlə, veƶərtassə torktəg. Tajə viẓьs ļiţeraturnəj kьvsə pərtə aslьs pələs, ņekodlь gəgərvotəm ƶargonə. Siʒ: „v goroḑe Veņe 2 dņa-ņin munə koş“, ļiʙə „preƶḑe çem pristupitnь dokladə, razreᵴitə menьm viştavnь ņeskoļko slov“ da s. v. Ţermlnologija ləşədəmьn kustarᵴєinaьs — giƶnь kodi, mьj okoţitas da tədvьlas uşə — paşkədə ţerminologija ʙokşaņьs raznoʙojsə, ḑezorijenţirujtə lьḑḑьşьşsə da nьƶmədə komi kьvlьş klassəvəj leçьdlunsə. Med ʙьrədnь sijəs kustarᵴєinasə da komi ţerminologija ləşədəm veşkədnь kolan tuj vьlə, med eşkə ţerminjasьs vəlinь proļetarskəj iḑeologija ʙokşaņ vьḑerƶannəjəş da gəgərvoanaəş sociьļizm strəitьş komi uзalьş jəzlь, kolə ʙura kotьrtnь ţerminologija ləşədəm uз, markşistsko-ļeņinskəj metodologija podvьlьn çorьd principjas şerţi. Sijəs, principjassə, konkreţiẓirujtəm da komi kьv dinə primeņitəm jьlьş şorņi mədas munnь nauçnəj ţermino-orfografiçeskəj konferencija vьlьn. Sь mogьş, med şetnь fakţiçeskəj maţerial konferencija keƶlə komi ţermlnologija kuẓa, i leʒşə tajə slovarьs rukopiş pravaən, kьʒ proekt, kьʒ opьt voʒə vьlə terminologija ləşədəm uз kotьrtəmьn, tajə slovarşьs ņeļuçkijassə indəm podvьlьn med poẓis indьnь tuj kьʒ da kuєəm nogən, kuєəm şişţemaən da kuєəm principjas şerţi ləşədavnь ţerminologija spravoçņikjas. Ləşədəma tajə proektsə taєəm principjas şerţi. 1. Seєəm ţerminjas, kьʒ: klass, proļetariat, ḑiaļekţika, sociaļizm, kommuņizm, revoļucija da s. v., kodjaslən veƶərtasьs vuзədnь poẓtəm, kodjaslən pьєkəsьs (soḑerƶaņņəьs) məd nogən ᵴuəmən, məd kьv vьlə vuзədəmən vermas vezşьnь, a siʒ-kə i iḑeologija ʙokşaņьs, klassəvəj vьḑerƶannoşt ʙokşaņьs kutədьs (znaçeņņəьs) vermas veƶşьnь, komi kьvjə pьrənь ʒoņnas i slovarьn najə abu vuзədəma, səmьn mukədьslьş kьvjьvjassə komiədəma, komi grammaţika zakonjas podvьlьn, siʒ: /// — realizujtəm, /// — mexaņiẓirujtəm da s. v. Koļəma roç kьv formaьn seєəm ţermlnjas, kьʒ: /// — oruḑije (a abu oruḑḑə), /// — zaņatije (a aʙu zaņaţţə), /// — predprijaţije (a aʙu predprijaţţə) sь ponda, mьj taєəm kьvjasьslьş jьvjassə komiədəmьs səmьn єьkədlə roç kьv formasə, a oz kokņəd ņi ᵴuəmsə kominas, ņi giƶəmsə. 2. Boştəma seєəm viẓ, ispoļzujtnь stav sredstvosə komi kьvjьslьş vьļ veƶərtasa kьvjas vəçəmьn i roç da inostrannəj ţerminjas ʙoştəma səmьn sek, kor komi kьvjas kolan veƶərtassə pasjьnь ţerminьs oz şur, kor ţerminsə vuзədəmən torkşə veƶərtasьs, sьlən klassəvəj səstəmlunьs. Komi kьvjьn em zev ьзьd poẓanlun kьvvəçan kьvjьvjasən vəçnь vьļ veƶərtasa kьvjas tədsa kьvvuƶjasşьs. Siʒ: vьļ — ///, vьļtor — ///, ozьr — ///, ozьrlun — ///. Siʒ-kə: ʙur — ///, ʙurlun — ///. Mьƶ — ///, mьƶa — ///, mьƶalun — ///. Peļk — ///, peļklun — ///. Vələma — ///, vələmtor — ///. Vəvlьtəm — ///, vəvlьvtəmtor — ///. Ļibə: olanşam — ///, olasnog — ///. Gradvьvpuktas — ///, poduvtas — /// da s. v. Tajə proektsə ləşədəma taєəm şişţemaən: 1) Mukəd ţerminьslь indəma kьk-kujim ţermin. Sijə sь vəsna, mьj komi şorņikuẓaas əţi roç kьvjьs vermas ᵴuşьnь una nogən. Siʒ: „///“ — єəktəm, vəzjəm, şorņikuẓa. „///“ kьvjьs roç şorņias una veƶərtasa, ᵴuam: „///", tani „///“ єəktəm, „///", tani „///“ vəzjəm, „///“, tani „şorņikuẓa" ņim da s. v. Ətpьrjə-kə ᵴunь, tani „///“ kьvjьslən veƶərtas una pələs, a sijə torja pələs vezərtasjasьslь komi kьvjьn em torja kьvjas. Sь vəsna i „///“ terminьslь loə indьnь una ţermin. Tajə-ƶə artmə i mədarəsə, mьj roç ţerminьs vermas vəvşьnь ņekьmьn, a komi kьvjas sijə stav ţerminьslь əţi ţermin, kodlən veƶərtasьs torjalə-ņin səmьn şorņi pьєkas, suam: „///“, „///“ — ətvьv, „///“, „///“ — məvpjas da s. v. 2) Skoʙkaьn pasjəm ţerminjasьs petkədlənь, mьj mukəd dьrjiьs poẓə ʙoştrь i tajə ţerminsə. Siʒ, /// — „avtor“ (no gizьş — „///“), /// — „avarija“ (ƶugaləm)da s. v. Seєəm ţerminjas, kodjasəs oz poẓ ļibə oz kov ʙoştnь, pasjəma skoʙka piьn, primer:„///“ — „proļetariat“ (a aʙu muvьv koņərjas) da s. v. Giƶigas loi ispoļzujtəma slovarjas: G. Ş. Lьtkinlьş (çernosoţennəj da kaʙiņetnəj „va komi" viẓsə tədvьlə ʙoştəmən), Ņ. $axovlьş, A. Cemʙerlьş, ḑeləvəj şorņi da giƶəd spravoçņikjas Ņ. Popovlьş, sь vьlьş-ƶə ləşədəm spravoçņik Kamasa komijaslьş (permjakjaslьş). Roç da inţernacionaļnəj ţerminjassə medşasə ʙoştəma loi nogaļskəj kьv vьlьn ḑeləvəj giƶəd da şorņi ţerminologija spravoçņikьş. Roç da internacionaļnəj ţerminjas kuẓa komi ţerminjas korşnь kolə roç alfavit şerţi: ///. Komi ţerminjas kuẓa roç ţerminjas korşnь komi alfavit şerţi: a, ʙ, c, ç, є, d, ḑ, e, ə, f, g, i, j, k, 1, ļ, m, n, ņ, o, p, r, s, ş, ᵴ, t, ţ, u, v, x, z, ẓ, ƶ, з, ʒ, ь. K. Turkin.