Аффиксоид — различия между версиями

Материал из Коми лингвистика
(Новая страница: « <b>Аффиксоид </b><span style="font-weight: normal">(от аффикс и греч. </span><span style="font-weight: normal">й</span><span style="font-w…»)
 
 
Строка 1: Строка 1:
  <b>Аффиксоид </b><span style="font-weight: normal">(от аффикс и греч. </span><span style="font-weight: normal">й</span><span style="font-weight: normal">idos — вид) — вторичный аффикс, возникший из самостоятельного слова в процессе утраты им лексического и приобретения грамматического значения (см. Грамматикализация). В коми языке А. представлены исключительно суффиксоидами, которые участвуют в словообразовании разных частей речи, а именно: </span><span style="letter-spacing: 2.5pt"><span style="font-weight: normal">существительных</span></span><span style="font-weight: normal">: </span><i><span style="font-weight: normal">-лун</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">лун</span></i><span style="font-weight: normal"> «день»): </span><i><span style="font-weight: normal">долыдлун </span></i><span style="font-weight: normal">«радость»; </span><i><span style="font-weight: normal">-ин</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">ин</span></i><span style="font-weight: normal"> «место»): </span><i><span style="font-weight: normal">дзебанiн</span></i><span style="font-weight: normal"> «кладбище»; </span><i><span style="font-weight: normal">-туй</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">туй</span></i><span style="font-weight: normal"> «дорога»): </span><i><span style="font-weight: normal">морттуй</span></i><span style="font-weight: normal"> «мастерство, умение»; </span><i><span style="font-weight: normal">-тор</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">тор</span></i><span style="font-weight: normal"> «кусок, часть»): </span><i><span style="font-weight: normal">вузалантор</span></i><span style="font-weight: normal"> «товар»; </span><i><span style="font-weight: normal">-пу</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">пу</span></i><span style="font-weight: normal"> «дерево»): </span><i><span style="font-weight: normal">моньпу</span></i><span style="font-weight: normal"> «будущая сноха»; </span><i><span style="font-weight: normal">-улов</span></i><span style="font-weight: normal"> (от рус. улов): </span><i><span style="font-weight: normal">томулов</span></i><span style="font-weight: normal"> «молодежь»; </span><i><span style="font-weight: normal">-пом</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">пом </span></i><span style="font-weight: normal">«конец»): </span><i><span style="font-weight: normal">казьтыланпом</span></i><span style="font-weight: normal"> «сувенир»; </span><i><span style="font-weight: normal">-кодь</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">кодь </span></i><span style="font-weight: normal">«как»): </span><i><span style="font-weight: normal">семьякодьнас</span></i><span style="font-weight: normal"> «всей семьей»; </span><i><span style="font-weight: normal">-ног</span></i><span style="font-weight: normal">: (от ног «способ»): </span><i><span style="font-weight: normal">гижанног</span></i><span style="font-weight: normal"> «правописание»; </span><span style="letter-spacing: 2.5pt"><span style="font-weight: normal">прилагательных</span></span><span style="font-weight: normal">: </span><i><span style="font-weight: normal">-сяма</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">сяма</span></i><span style="font-weight: normal"> «толковый, умный»): </span><i><span style="font-weight: normal">аслыссяма</span></i><span style="font-weight: normal"> «своеобразный»; </span><i><span style="font-weight: normal">-вевья</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">вевья</span></i><span style="font-weight: normal"> «с преобладанием»): </span><i><span style="font-weight: normal">л</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">звевья</span></i><span style="font-weight: normal"> «преимущественно синий»; </span><span style="letter-spacing: 2.5pt"><span style="font-weight: normal">глаголов</span></span><span style="font-weight: normal">: </span><i><span style="font-weight: normal">-мун-</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">мунны </span></i><span style="font-weight: normal">«идти»): </span><i><span style="font-weight: normal">гольмунны</span></i><span style="font-weight: normal"> «брякнуть»; </span><i><span style="font-weight: normal">-кыв-</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">кывны</span></i><span style="font-weight: normal"> «слышать»): </span><i><span style="font-weight: normal">грымакывны</span></i><span style="font-weight: normal"> «громыхать»; </span><i><span style="font-weight: normal">-видз-</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">видзны</span></i><span style="font-weight: normal"> «держать, хранить»): </span><i><span style="font-weight: normal">жервидзны</span></i><span style="font-weight: normal"> «зиять»; </span><i><span style="font-weight: normal">-кер- </span></i><span style="font-weight: normal">(от </span><i><span style="font-weight: normal">керны</span></i><span style="font-weight: normal"> «делать, сделать»): </span><i><span style="font-weight: normal">шпынькерны</span></i><span style="font-weight: normal"> «улыбнуться»; </span><i><span style="font-weight: normal">-варт-</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">вартны</span></i><span style="font-weight: normal"> «ударить»): </span><i><span style="font-weight: normal">пасьвартны</span></i><span style="font-weight: normal"> «разбить»; </span><i><span style="font-weight: normal">-сидз-</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">сидзны</span></i><span style="font-weight: normal"> «проникнуть, проникать»): </span><i><span style="font-weight: normal">нюмсидзны</span></i><span style="font-weight: normal"> «улыбаться»; </span><span style="letter-spacing: 2.5pt"><span style="font-weight: normal">деепричастий</span></span><span style="font-weight: normal">: </span><i><span style="font-weight: normal">-тыр, -тырйи</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">дыр</span></i><span style="font-weight: normal">,</span><i><span style="font-weight: normal"> дырйи</span></i><span style="font-weight: normal"> «во время»): </span><i><span style="font-weight: normal">й</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">ктiгтырйи</span></i><span style="font-weight: normal"> «приплясывая»; </span><i><span style="font-weight: normal">-моз</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">моз</span></i><span style="font-weight: normal"> «вроде, как»): </span><i><span style="font-weight: normal">мунiгмоз</span></i><span style="font-weight: normal"> «проходя»; </span><i><span style="font-weight: normal">-тш</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">тш</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">тш</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">тш</span></i><span style="font-weight: normal"> «вместе, разом»): </span><i><span style="font-weight: normal">пыр</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">м</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">н тш</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">тш</span></i><span style="font-weight: normal"> «заходя сразу»; </span><span style="letter-spacing: 2.5pt"><span style="font-weight: normal">наречий</span></span><span style="font-weight: normal">: </span><i><span style="font-weight: normal">-быд</span></i><span style="font-weight: normal"> (от</span><i><span style="font-weight: normal"> быд</span></i><span style="font-weight: normal"> «каждый»): </span><i><span style="font-weight: normal">т</span><span style="font-weight: normal">ӧ</span><span style="font-weight: normal">вбыд </span></i><span style="font-weight: normal">«всю зиму»; </span><i><span style="font-weight: normal">-пырысь</span></i><span style="font-weight: normal"> (от </span><i><span style="font-weight: normal">пырысь</span></i><span style="font-weight: normal"> «сквозь»): </span><i><span style="font-weight: normal">шогпырысь </span></i><span style="font-weight: normal">«горестно» и др.</span>
+
  <b>Аффиксоид </b>(от аффикс и греч. йidos — вид) — вторичный аффикс, возникший из самостоятельного слова в процессе утраты им лексического и приобретения грамматического значения. В коми языке аффиксоиды представлены исключительно суффиксоидами, которые участвуют в словообразовании разных частей речи, а именно: существительных: <i>-лун</i> (от <i>лун</i> «день»): <i>долыдлун </i>«радость»; <i>-ин</i> (от <i>ин</i> «место»): <i>дзебанiн</i> «кладбище»; <i>-туй</i> (от <i>туй</i> «дорога»): <i>морттуй</i> «мастерство, умение»; <i>-тор</i> (от <i>тор</i> «кусок, часть»): <i>вузалантор</i> «товар»; <i>-пу</i> (от <i>пу</i> «дерево»): <i>моньпу</i> «будущая сноха»; <i>-улов</i> (от рус. улов): <i>томулов</i> «молодежь»; <i>-пом</i> (от <i>пом </i>«конец»): <i>казьтыланпом</i> «сувенир»; <i>-кодь</i> (от <i>кодь </i>«как»): <i>семьякодьнас</i> «всей семьей»; <i>-ног</i>: (от ног «способ»): <i>гижанног</i> «правописание»; прилагательных: <i>-сяма</i> (от <i>сяма</i> «толковый, умный»): <i>аслыссяма</i> «своеобразный»; <i>-вевья</i> (от <i>вевья</i> «с преобладанием»): <i>лӧзвевья</i> «преимущественно синий»; глаголов: <i>-мун-</i> (от <i>мунны </i>«идти»): <i>гольмунны</i> «брякнуть»; <i>-кыв-</i> (от <i>кывны</i> «слышать»): <i>грымакывны</i> «громыхать»; <i>-видз-</i> (от <i>видзны</i> «держать, хранить»): <i>жервидзны</i> «зиять»; <i>-кер- </i>(от <i>керны</i> «делать, сделать»): <i>шпынькерны</i> «улыбнуться»; <i>-варт-</i> (от <i>вартны</i> «ударить»): <i>пасьвартны</i> «разбить»; <i>-сидз-</i> (от <i>сидзны</i> «проникнуть, проникать»): <i>нюмсидзны</i> «улыбаться»; деепричастий: <i>-тыр, -тырйи</i> (от <i>дыр</i>,<i> дырйи</i> «во время»): <i>йӧктiгтырйи</i> «приплясывая»; <i>-моз</i> (от <i>моз</i> «вроде, как»): <i>мунiгмоз</i> «проходя»; <i>-тшӧтш</i> (от <i>тшӧтш</i> «вместе, разом»): <i>пырӧмӧн тшӧтш</i> «заходя сразу»; наречий: <i>-быд</i> (от<i> быд</i> «каждый»): <i>тӧвбыд </i>«всю зиму»; <i>-пырысь</i> (от <i>пырысь</i> «сквозь»): <i>шогпырысь </i>«горестно» и др.
 
   
 
   
  Иногда самостоятельные слова могут переходить в разряд словоизменительных суффиксов. Так, суффикс множественного числа <i>-яс</i> возник из самостоятельного слова <i>йӧз</i> «люди», а суффикс сравнительной степени <i>-джык- </i>из самостоятельного слова <i>дзик</i> «совсем, совершенно». Однако их нельзя считать А., поскольку они утратили связь с самостоятельными словами и полностью перешли в разряд суффиксов.
+
  Иногда самостоятельные слова могут переходить в разряд словоизменительных суффиксов. Так, суффикс множественного числа <i>-яс</i> возник из самостоятельного слова <i>йӧз</i> «люди», а суффикс сравнительной степени <i>-джык- </i>из самостоятельного слова <i>дзик</i> «совсем, совершенно». Однако их нельзя считать аффиксоидом, поскольку они утратили связь с самостоятельными словами и полностью перешли в разряд суффиксов.
 
<i>Лит.: см. лит. к статье «Грамматикализация».</i>
 
 
   
 
   
 
  <i>Г. В. Федюнёва</i>
 
  <i>Г. В. Федюнёва</i>

Текущая версия на 10:06, 4 рака 2019

Аффиксоид (от аффикс и греч. йidos — вид) — вторичный аффикс, возникший из самостоятельного слова в процессе утраты им лексического и приобретения грамматического значения. В коми языке аффиксоиды представлены исключительно суффиксоидами, которые участвуют в словообразовании разных частей речи, а именно: существительных: -лун (от лун «день»): долыдлун «радость»; -ин (от ин «место»): дзебанiн «кладбище»; -туй (от туй «дорога»): морттуй «мастерство, умение»; -тор (от тор «кусок, часть»): вузалантор «товар»; -пу (от пу «дерево»): моньпу «будущая сноха»; -улов (от рус. улов): томулов «молодежь»; -пом (от пом «конец»): казьтыланпом «сувенир»; -кодь (от кодь «как»): семьякодьнас «всей семьей»; -ног: (от ног «способ»): гижанног «правописание»; прилагательных: -сяма (от сяма «толковый, умный»): аслыссяма «своеобразный»; -вевья (от вевья «с преобладанием»): лӧзвевья «преимущественно синий»; глаголов: -мун- (от мунны «идти»): гольмунны «брякнуть»; -кыв- (от кывны «слышать»): грымакывны «громыхать»; -видз- (от видзны «держать, хранить»): жервидзны «зиять»; -кер- (от керны «делать, сделать»): шпынькерны «улыбнуться»; -варт- (от вартны «ударить»): пасьвартны «разбить»; -сидз- (от сидзны «проникнуть, проникать»): нюмсидзны «улыбаться»; деепричастий: -тыр, -тырйи (от дыр, дырйи «во время»): йӧктiгтырйи «приплясывая»; -моз (от моз «вроде, как»): мунiгмоз «проходя»; -тшӧтш (от тшӧтш «вместе, разом»): пырӧмӧн тшӧтш «заходя сразу»; наречий: -быд (от быд «каждый»): тӧвбыд «всю зиму»; -пырысь (от пырысь «сквозь»): шогпырысь «горестно» и др.

Иногда самостоятельные слова могут переходить в разряд словоизменительных суффиксов. Так, суффикс множественного числа -яс возник из самостоятельного слова йӧз «люди», а суффикс сравнительной степени -джык- из самостоятельного слова дзик «совсем, совершенно». Однако их нельзя считать аффиксоидом, поскольку они утратили связь с самостоятельными словами и полностью перешли в разряд суффиксов.

Г. В. Федюнёва